Γιατί οι προγόνοι μας τρυπούσαν τα κρανία τους; Το μυστήριο της ανθρωπότητας

Πριν από χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι προσπάθησαν να γιατρέψουν διάφορες ασθένειες τρυπώντας το κρανίο του εγκεφάλου τους. Η μέθοδος αυτή ονομάζεται τρυπανισμός και χρονολογείται ήδη από τη Νεολιθική εποχή. Παρότι σήμερα γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για αυτόν, νέα αρχαιολογικά ευρήματα περιπλέκουν τα δεδομένα, δημιουργώντας μυστήριο γύρω από αυτόν.

Τι είναι ο τρυπανισμός;

Τρυπανισμός ονομάζεται η χειρουργική τεχνική κατά την οποία διανοίγεται μια οπή σε οστό του κρανίου, με σκοπό την πρόσβαση στον εγκέφαλο. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος διάνοιξης του κρανίου ήταν με δράπανο, όμως οι αρχαιότεροι τρυπανισμοίγίνονταν με μαχαίρι από πυρόλιθο. Οι οπές που δημιουργούνται με αυτόν το δράπανο ήταν κυκλικές, ενώ οι οπές που γίνονταν με μαχαίρι ήταν τετράγωνες.

Πότε και που εμφανίστηκε;

Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα, ο τρυπανισμός εμφανίστηκε κατά τη Νεολιθική εποχή. Το αρχαιότερο εύρημα χρονολογείται μεταξύ του 8.000 και 7.600 πΧ και εντοπίστηκε στην Ουκρανία. Ευρήματα έχουν βρεθεί και στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αφρική, την Αμερική και τη Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας. Εξάλλου ο Ιπποκράτης είχε δώσει σαφείς οδηγίες για την συγκεκριμένη χειρουργική τεχνική στο κείμενό του «Περί των εν τη Κεφαλή Τραυμάτων». Εκεί, ο ίδιος κάνει αναφορά στο «τρύπανον», το εργαλείο που χρησιμοποιούνταν, από το οποίο και πήρε την σημερινή του ονομασία η συγκεκριμένη τεχνική. Ο Ιπποκράτης στη συνέχεια «κληρονόμησε» τον τρυπανισμό στον Γαληνό, και έτσι η τεχνική παρέμεινε «ζωντανή» και κατά τον Μεσαίωνα. Υπάρχουν μάλιστα ενδείξεις ότιλαμβάνει χώρα ακόμα και σήμερα σε ορισμένες περιοχές του κόσμου.

Ποια η χρήση του;

Οι ειδικοί εκτιμούν πως στόχος ήταν η αντιμετώπιση τραυμάτων, αιματωμάτων ή ψυχιατρικών προβλημάτων. Αρχαιολογικά ευρήματα από την Αφρική και την Πολυνησία δείχνουν ότι η μέθοδος χρησιμοποιούνταν για για την αντιμετώπιση πονοκεφάλων. Σήμερα, σύμφωνα με το BBC, νέα στοιχεία ρίχνουν μάλλον περισσότερο… σκοτάδι παρά φως σε όσα γνωρίζαμε για τον τρυπανισμό, καθώς τα ευρήματα δείχνουν η τεχνική να χρησιμοποιούνταν και σε υγιή άτομα σε μυστηριώδεις τελετουργίες.

Τα νέα ευρήματα

Όλα ξεκίνησαν το 1997, όταν αρχαιολόγοι εντόπισαν 35 ανθρώπινα οστά σε ανασκαφή στη νότια Ρωσία. Οι ταφές είχαν γίνει ανάμεσα στο 5.000 με 3.000 πΧ και επιφύλασσαν μια έκπληξη: Σε έναν από τους τάφους ήταν θαμμένοι τρεις άνδρες, δύο γυναίκες, μια έφηβη και ένα βρέφος – Όλοι τους, πλην του βρέφους- είχαν τρύπες στην κορφή του κρανίου τους. Μόνο που, όπως διαπίστωσε η ανθρωπολόγος Έλενα Μπατίεβα, αυτές οι τρύπες ήταν ασυνήθιστες.

Το μυστήριο

Τα τέσσερα κρανία που εντοπίστηκαν στη Ρωσία είχαν υποστεί τρυπανισμό σε ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο σημείο, και συγκεκριμένα στο οβελιαίο. Ένα λάθος του τρυπανιστή θα μπορούσε να φέρει ανεπανόρθωτες εγκεφαλικές βλάβες, ακόμα και τον θάνατο. Τα νέα ευρήματα θύμιζαν αρκετά εκείνα που είχαν εντοπιστεί σε μια ανασκαφή στην περιοχή το 1974, όταν ένα από τα κρανία βρέθηκε να είχε τρυπηθεί στο οβελιαίο. Αυτό που μάλιστα διαπιστώθηκε στη συνέχεια ήταν ότι οι άνθρωποι της τελευταίας ανασκαφής ήταν απολύτως υγιείς και οι περισσότεροι πέθαναν λίγες εβδομάδες μετά την επέμβαση. «Περίεργες» τρύπες εντοπίστηκαν και το 2011, κάπου ανάμεσα στη Ρωσία και τη Γεωργία. Γιατί λοιπόν τόσοι υγιείς άνθρωποι να ρίσκαραν να τρυπηθούν στο πιο ευαίσθητο τμήμα του εγκεφάλου τους;

Το σενάριο των τελετουργιών

Τα τελευταία χρόνια, το μυστήριο γύρω από τον τρυπανισμό μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι εκτός από περιπτώσεις ιατρικής φύσης, ο τρυπανισμός χρησιμοποιούνταν για την βελτίωση των νοητικών δεξιοτήτων. Εξάλλου δεν είναι λίγοι εκείνοι οι ιατροί που ακόμα και σήμερα προτείνουν τον τρυπανισμό ως μέθοδο τόνωσης του εγκεφάλου. Ωστόσο, η τεχνική θεωρείται ψευδοεπιστημονική. Ένα άλλο σενάριο είναι ότι -τουλάχιστον κατά την προϊστορική περίοδο- η μέθοδος χρησιμοποιούνταν σε τελετουργίες άγνωστης φύσης. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι μέσω του ανοίγματος των κρανίων, οι προϊστορικοί άνθρωποι προσπαθούσαν να απελευθερώσουν το νου από τα «κακά πνεύματα».