Έτσι θα διαχειριστείτε καλύτερα το στρες

Γράφει η δρ Κτιστάκη Γεωργία, ψυχολόγος-διδάκτωρ πανεπιστημίου Cardiff, Wales-εκπαιδευθείσα στη γνωσιακή/συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία

 

Οι φυσιολογικές διαδικασίες που ενεργοποιούνται στο σώμα μας, κατά τη διάρκεια του στρες δεν έχουν αλλάξει καθόλου κατά τη διάρκεια της εξέλιξης του ανθρώπου. Αυτό όμως που αλλάζει διαρκώς είναι η γνωστική μας υπόσταση (π.χ. καταφέραμε να φτάσουμε μέχρι το φεγγάρι). Πλέον δεν αγχωνόμαστε για φυσικούς κινδύνους και καταστροφές (αυτά τα έχουμε προβλέψει και καταπολεμήσει ως επι το πλείστον), αλλά οι στρεσοπαράγοντες στη σύγχρονη εποχή είναι γνωστικοί. Ο ανθρώπινος νους μας έδωσε τη δυνατότητα να μπορούμε να αγχωνόμαστε για το παρελθόν, για το παρόν, για το μέλλον. Αγχωνόμαστε λόγου χάρη για το τί θα συμβεί σε ένα μήνα από σήμερα, ή για το τί συνέβη στη ζωή μας 10 χρόνια πριν. Χαρακτηριστικό είναι πως τα ζώα δεν αγχώνονται, απλά φοβούνται (δεν έχουν νού). Φοβούνται την απειλή όταν και μόνο όταν έρθει και όταν θα πρέπει να την αντιμετωπίσουν.

 

Οι άνθρωποι βιώνουν στρες ακόμη και όταν η απειλή έχει τη μορφή σκέψης (π.χ. σε 2 μήνες δίνω εξετάσεις, ίσως χάσω τη δουλειά μου κάποια στιγμή κλπ). Κάθε φορά που σκεφτούμε ή αντιληφθούμε κάτι απειλητικό, ένα παράγοντα στρες, ο φυσιολογικός μηχανισμός του στρες θα μπεί σε λειτουργία, η γνωστή αντίδραση φυγής ή πάλης (flight or fight response), με σκοπό να αντιδράσει στην απειλή και να ‘επιβιώσουμε’. Το στρες λοιπόν σε ένα βαθμό είναι φυσιολογικό γιατί μας βοηθά να επιβιώσουμε. Όταν όμως αυτό συμβαίνει σε καθημερινή βάση, λόγω των γνωστικών στρεσοπαραγόντων που αναφέρθηκαν παραπάνω, και έχει διάρκεια, οι επιπτώσεις στον οργανισμό μας είναι καταστροφικές.

 

Πολύ συχνά αναφέρεται σήμερα η συνεισφορά του παράγοντα στρες σε διάφορες ασθένειες/διαταραχές. Παραδείγματα αποτελούν οι κρίσεις άγχους, το άγχος υγείας, δερματικά σύνδρομα, ρευματολογικά σύνδρομα, καρδιαγγειακές ασθένειες, μυικές διαταραχές, αυτοάνοσα νοσήματα κλπ. Η λίστα αυτή μοιάζει πλέον ατέλειωτη, και αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για την σύγχρονη ιατρική που αρχίζει να διαπραγματεύεται τα όριά της. Εντυπωσιακό στη λίστα αυτή αποτελεί η ποικιλία των τρόπων έκφρασης του στρες σήμερα. Όταν το στρες είναι μακροχρόνιο, σε συνδυασμό πάντα με το οργανικό υπόστρωμα (γονίδια) τότε θα βρει ένα τρόπο να εκφραστεί. Συνήθως οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται αυτήν την πρώτη προειδοποίηση του οργανισμού και συνήθως την παραβλέπουν, ώσπου αυτή η προειδοποίηση να γίνει περισσότερο έντονη και έτσι δεν θα μπορούν παρά να την προσέξουν.

 

Αδιαμφησβήτητα ο τρόπος που έχουμε θελήσει να δομήσουμε τη ζωή μας σήμερα περιέχει περισσότερους στρεσοπαράγοντες από ότι παλαιότερα. Δεν θα επέμενα πως για όλα ευθύνεται το στρες, αλλά μάλλον η κακή διαχείριση αυτού. Όλοι μιλούν για το στρες και πόσο μας επηρεάζει, αλλά κανείς μας δεν γνωρίζει μέχρι να χρειαστεί, τί σημαίνει ακριβώς στρες, τι κάνει στο σώμα μας, πώς να το αναγνωρίζουμε και πώς να το διαχειριστούμε. Δυστυχώς δεν το μαθαίνουμε στα σχολεία. Πολλοί άνθρωποι αδυνατούν να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα που βιώνουν την κάθε στιγμή, και πολλοί περισσότεροι δεν γνωρίζουν πόσα είναι τα βασικά συναισθήματα (είναι 6; Φόβος, λύπη, χαρά, θυμός, έκπληξη και αηδία). Η διαχείριση του στρες δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση, διότι απαιτεί μια καλή εκπαίδευση στα συναισθήματά μας (μην ξεχνάμε πως το στρες ειναι απόρροια ενός βασικού συναισθήματος, του φόβου), ώστε να μάθουμε να τα εκφράζουμε λειτουργικά. Διότι σήμερα εκπαιδευόμαστε περισσότερο στο να μην τα εκφράζουμε παρά να τα εκφράζουμε. Πολλές ‘σύγχρονες’ διαταραχές προέρχονται από την καταπίεση των συναισθημάτων μας. Διαχείριση δεν σημαίνει δεν εκφράζω, αποσιωπώ, αλλά αντιθέτως, σημαίνει σωστή έκφραση. Έχουμε εξοπλιστεί με τα συναισθήματα ώστε να επιβιώσουμε, τα βιώνουμε λοιπόν για κάποιο λόγο, πως είναι δυνατόν να μην τα χρησιμοποιούμε!

 

Back to basics λοιπόν! Ας αφιερώσουμε κάποιο χρόνο στα συναισθήματά μας, αυτά με τα οποία έχουμε επανδρωθεί από τη φύση μας. Ας σεβαστούμε κι ας ακούσουμε τα συναισθήματά μας. Σήμερα, ευτυχώς οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας έχουν εκπαιδευτεί να μας βοηθούν σε αυτό, να μας συνοδεύουν στην αναγνώριση των συναισθημάτων μας και των αναγκών μας που εκφράζονται μέσα από αυτά.