Λίγα λόγια για την Παναγία στα Μυριοκέφαλα Ρεθύμνου

Κάθε χρόνο στις 8 του Σεπτέμβρη, την ημέρα που η Παναγία της Εκκλησίας μας έχει τα γεννέθλιά της, οι πιστοί της Κρήτης κατευθύνονται οδοιπορώντας προς το χωριό των Μυριοκεφάλων για να γιορτάσουν τη Χάρη Της.  Το καθιερωμένο προσκύνημα στην Παναγία των Μυριοκεφάλων, είναι τόσο σημαντικό ώστε να χαρακτηρίζεται η περιοχή «η Τήνος της Κρήτης».

Τα Μυριοκέφαλα

Τα Μυριοκέφαλα βρίσκονται  33 χλμ νοτιοδυτικά του Ρεθύμνου, στις παρυφές του όρους Κρυονερίτης. Χτισμένο σε υψόμετρο 500 μέτρα προσφέρει μια μοναδική θέα προς τη μεγάλη κοιλάδα της Ασή Γωνιάς.

Τα Μυριοκέφαλα κατοικούνταν από το 10ο αιώνα μ. Χ. Για το όνομα του χωριού ακούγονται δύο εκδοχές. Η πρώτη αναφέρεται στις σφαγές των Χριστιανών επί Τουρκοκρατίας, «όταν οι Τούρκοι έκοψαν τα κεφάλια πολλών Χριστιανών, μύρια κεφάλια…».

Η άλλη εκδοχή έχει σχέση με τη μορφολογία του εδάφους που περιβάλλει το χωριό. Αναρίθμητα «κεφάλια», δηλαδή λόφοι και κορφές.
Η περιοχή εδώ μαζί με την επαρχία Σφακίων παρέμεινε απρόσβλητη από την αραβική, φραγκική και τουρκική επίδραση. Ιδιαίτερα την εποχή της Τουρκοκρατίας ήταν σημείο συνάντησης των επαναστατών.

Η ιστορία της Μονής

Ο Ιερός ναός της Παναγίας των Μυριοκεφάλων βρίσκεται μέσα στο χωριό και είναι μια από τις αρχαιότερες εκκλησίες του νομού Ρεθύμνης. Πρόκειται για το καθολικό της άλλοτε – μη σωζόμενης σήμερα – μονής Μυριοκεφάλων, που έχτισε στις αρχές του 11ου αιώνα ο Όσιος Ιωάννης ο Ξένος ή Ερημίτης. Ο λόγιος μοναχός έδρασε στην περιοχή της δυτικής Κρήτης κατά τα τέλη του 10ου και το πρώτο μισό του 11ου αιώνα. Μάλιστα το χωριό έχει μια πηγή, η οποία, σύμφωνα με την παράδοση δημιουργήθηκε από το χέρι του όταν ακούμπησε το έδαφος και άρχισε ν’ αναβλύζει νερό από τα πέντε σημεία που άγγιξαν τα δάκτυλά του. Το νερό αυτό θεωρείται αγίασμα.

Ο μοναχός ίδρυσε συνολικά εννέα μονές στην περιοχή των σημερινών νομών Ρεθύμνου και Χανίων. Το σπουδαιότερο από τα ιδρύματα του, που αποτελεί μέχρι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά προσκυνήματα της Κρήτης, είναι η Μονή της Παναγίας στα Μυριοκέφαλα, στην οποία μετά το θάνατό του αφιέρωσε όλα τα άλλα ιδρύματά του. Σε επίσκεψή του στην Κωνσταντινούπολη, γύρω στα 1030 φρόντισε για την εξασφάλιση αυτοκρατορικών και πατριαρχικών προνομίων και έφερε κατά την επιστροφή του στην Κρήτη εικόνες χειρόγραφα και άλλα πολυτελή κειμήλια.

Το μοναστήρι που λειτουργούσε σε όλη τη διάρκεια της βενετικής κυριαρχίας και της τουρκοκρατίας ατόνησε από τις αρχές του εικοστού αιώνα. Αναδείχθηκε σε σημαντικό προσκύνημα τόσο από την ιερότητα του χώρου όσο και από την ευλάβεια των χριστιανών στη θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς της Αντιφωνήτριας.

Η εικόνα της Παναγίας Αντιφωνήτριας

Η παράδοση αναφέρει ότι μια μέρα ο Ιωάννης ο Ξένος περνούσε από την περιοχή και ένας τεράστιος ακανθώδης θάμνος του έκλεινε τον δρόμο. Για να μπορέσει να περάσει έβαλε φωτιά για να τον κάψει, αλλά μέσα από τις φλόγες άκουσε μια φωνή «Εδώ Είμαι!». Έσβησε τη φωτιά και βρήκε  την κρυμμένη εικόνα της Παναγίας.

Στο σημείο αυτό  ο Ιωάννης ίδρυσε την μονή της Παναγίας, την οποία ονόμασε Αντιφωνήτρια. Οι κάτοικοι της περιοχής πιστεύουν ότι αυτή η εικόνα είναι που φυλάσσεται στη μονή σήμερα, αν κι έχει διαπιστωθεί ότι η συγκεκριμένη εικόνα έχει φιλοτεχνηθεί πολύ αργότερα, τον 18^ο αιώνα.

Η αρχιτεκτονική του ναού

Η εκκλησία έχει σχήμα ελεύθερου σταυρού με τρούλο. Υπέροχη φέρεται η αγιογράφηση του Βαϊοφόρου Χριστού στο εσωτερικό της εκκλησίας.

Ο ναός της Μονής είναι μικρός σε μέγεθος, παρόλο που έχει γίνει προσθήκη του δυτικού τμήματος και μάλιστα υπάρχει σχετικός θρύλος που αναφέρει ότι είναι το θέλημα της Παναγίας να παραμείνει σ’ αυτό το μέγεθος ο ναός. Όταν λοιπόν έγιναν απόπειρες να μεγαλώσει  ο χώρος του ναού, την επόμενη μέρα βρισκόταν ξανά χτισμένο το μέρος του ναού που είχε γκρεμιστεί για την επέκταση.

Εξωτερικά ο ναός είναι περιτριγυρισμένος από τα κελλιά της Παλαιάς Μονής. Στον προαύλιο χώρο παλαιότερα υπήρχαν τάφοι των μοναχών.

Το καθολικό της Μονής Μυριοκεφάλων αποτελεί ένα ενδιαφέρον δείγμα της μνημειακής τέχνης, που είχε επικρατήσει στην Κρήτη στα χρόνια κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο. Οι επιρροές από τη βυζαντινή Πόλη στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και ζωγραφική θα κυριαρχήσουν μέχρι το πρώτο μισό του 13ου αιώνα.

Το καθολικό επεκτάθηκε προς τα δυτικά, με την προσθήκη καμαροσκέπαστου μονόχωρου τμήματος, με δυο τυφλά αψιδώματα στο πάχος της τοιχοποιίας εσωτερικά. Στο ένα αψίδωμα εικονίζεται η Δέηση και στο άλλο η Κοίμηση της Θεοτόκου, τυπικά έργα λαϊκού επιπέδου του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα.

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος σώζεται σε δύο στρώματα. Το παλαιότερο από αυτά χρονολογείται στον 11ο αιώνα και περιλαμβάνει σωζόμενες παραστάσεις μετωπικών ιεραρχών, στην κόγχη του ιερού, του ολόσωμου Παντοκράτορα πάνω σε ουράνιο τόξο στον τρούλο, προφητών, αγγέλων και της Θεοτόκου στο τύμπανο του τρούλου. Στα τύμπανα των κεραιών του σταυρού εικονίζονται ευαγγελιστές και στις μικρές κόγχες των κεραιών οι άγιοι Νικόλαος και Γεώργιος.

Το δεύτερο στρώμα τοιχογράφησης του καθολικού εντοπίζεται στον κύλινδρο της κόγχης με τους συλλειτουργούντες ιεράρχες και στη δυτική κεραία του σταυρού με τη Βαϊοφόρο, την Εις Άδου Κάθοδο, την Προδοσία και τον Ενταφιασμό. Χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα και παρά τα κάποια στοιχεία λαϊκότητας, που εντοπίζονται επιβεβαιώνει τον οικουμενικό χαρακτήρα της κομνήνειας τέχνης, που είχε επικρατήσει και στην Κρήτη κατά το 12ο αιώνα.

Πηγή: iscreta