Κρήτη: Η ιστορία του ναού της Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο

Σήμερα είναι ημέρα γιορτής για τα ονόματα: Αικατερίνη, Αικατερίνα, Κατερίνα, Κατίνα, Κάτια, Ρίνα, Καλοτίνα, Καίτη, Κατερινάκι, Μερκούριος, Μερκούρης, Μέρκουρας, Μάρκορας, Μερκουρία.

Αγία Αικατερίνη

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, η Αικατερίνη γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια επί Ρωμαίου αυτοκράτορα Μαξιμιανού (250-310). Ήταν κόρη του επάρχου της πόλης Κώνστα και διακρίθηκε για τη σπάνια σοφία και ομορφιά της. Με διαταγή του Μαξιμιανού συμμετείχε σε συζήτηση με 50 φιλοσόφους, γύρω από τη χριστιανική πίστη. Όχι μόνο έπεισε πολλούς από αυτούς με τα επιχειρήματά της, αλλά κατόρθωσε να τους μεταστρέψει προς τον Χριστιανισμό.

Ο Μαξιμιανός, μόλις το πληροφορήθηκε, εξοργίστηκε και προσπάθησε να καλοπιάσει την Αικατερίνη. Μόλις, όμως, πληροφορήθηκε ότι ή όμορφη αλεξανδρινή διανοούμενη προσηλύτισε τη σύζυγό του Φαυστίνα, τον σωματοφύλακά της Πορφύριο και 200 στρατιώτες, διέταξε τον αποκεφαλισμό τους και τη σύλληψη της Αικατερίνης, την οποία εξόρισε.

Η επιμονή της να μην απαρνηθεί τον Χριστιανισμό, προκάλεσε τη δήμευση της περιουσίας της και την καταδίκη της σε αργό θάνατο στον οδοντωτό τροχό. Ο τροχός έσπασε μόλις άγγιξε το σώμα της κι έτσι ο Μαξιμιανός διέταξε τον αποκεφαλισμό της. Τότε, από την ασώματο κεφαλή της, αντί για αίμα έτρεξε γάλα, σύμφωνα πάντα με την εκκλησιαστική παράδοση. Τον έκτο αιώνα ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός μετέφερε το λείψανο της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, όπου ιδρύθηκε η ομώνυμη περίβλεπτος μονή.

Η Αγία Αικατερίνη είναι προστάτιδα του Πανεπιστημίου των Παρισίων και διαφόρων επαγγελματικών κλάδων σε πολλές χριστιανικές χώρες του κόσμου, όπως των δικηγόρων και νομικών εν γένει, βιβλιοθηκονόμων, φιλοσόφων, μυλωνάδων, γανωματήδων, νοσοκόμων, γραμματέων, στενογράφων, βυρσοδεψών και των αγγειοπλαστών. Ακόμη, είναι προστάτιδα των ετοιμοθάνατων, των παρθένων και των ανύπαντρων γυναικών.

Στην Ελλάδα, η Αγία Αικατερίνη είναι προστάτιδα των γεωργών, επειδή η εορτή της συμπίπτει με τη σπορά. Υπάρχει, μάλιστα, πανελλήνια παράδοση, ότι αν τυχαίνει να υπάρχει ανομβρία, η αγία «δανείζεται νερό» από άλλον άγιο για να βρέξει την ημέρα της εορτής της και να ευχαριστήσει τους γεωργούς.

Στις Κυκλάδες οι άγαμες κοπέλες ζυμώνουν αλμυροκουλούρες την ημέρα της εορτής της αγίας και τρώνε ένα κομμάτι προτού κοιμηθούν, λέγοντας: «Άγια μου Κατερίνα, ντοτόρου θυγατέρα, / άμε στην άρουρα, στην κάρουλα / στη μαρμαροχρυσοπηγή / που ν’ οι Μοίρες τω Μοιρών/ κι αν είν’ κι εμένα η δική μου / και αν είναι άξια και καλή / πες της νάρθει να με βρει». Το ίδιο βράδυ αν δουν στο όνειρό τους ότι κάποιος τους δίνει νερό να ξεδιψάσουν, τότε αυτός θα είναι ο μελλοντικός σύζυγός τους.

Η Αγία Αικατερίνη είναι πολιούχος της Κατερίνης. Η πρωτεύουσα της Πιερίας ονομάστηκε αρχικά Αικατερίνη από το όνομα της αγίας.

Ναός της Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο

Πρόκειται για ναό της Σιναϊτικής μονής της Αγίας Αικατερίνης και βρίσκεται βορειοανατολικά του Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Μηνά. Είναι βασιλική με εγκάρσιο κλίτος που το βόρειο τμήμα του διαμορφώθηκε με τρούλο σε παρεκκλήσιο των Αγίων Δέκα.

Ιδρύθηκε τη β» βυζαντινή περίοδο και αποτέλεσε πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο από τον 15ο έως τον 17ο αι. Με τα εισοδήματα που διέθετε ήταν σε θέση να συντηρεί πολλούς μοναχούς.

Η σχολή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών την περίοδο μεταξύ 1550-1640 αναδεικνύεται σε σχολή πανεπιστημιακής μόρφωσης όπου διδάσκονται αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, Φιλοσοφία, Θεολογία, Ρητορική και Ζωγραφική. Απόφοιτοι της σχολής διέπρεψαν στα ελληνικά γράμματα.

Κατά την τουρκοκρατία μετατράπηκε σε τζαμί, γνωστό με το όνομα Ζουλφιακάρ Αλή πασά ή Αγιά Κατερίνα Τζαμισί, που λειτούργησε το 1922 . Σήμερα στο χώρο στεγάζεται έκθεση με αντιπροσωπευτικά έργα της κρητικής αναγέννησης ανάμεσα στα οποία ξεχωριστή θέση κατέχουν τα έργα του Μιχαήλ Δαμασκηνού. Επίσης εκτίθενται συλλογές με εκκλησιαστικά σκεύη, βιβλία, άμφια και αποτοιχισμένες τοιχογραφίες.

Η Κρητική Σχολή στην Αγιογραφία

Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης, πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από τους Τούρκους το 1453, Κωνσταντινοπολίτες ζωγράφοι μεταναστεύουν στη βενετοκρατούμενη Κρήτη μεταλαμπαδεύοντας την ιερή τέχνη της αγιογραφίας.

Στα τέλη του 15ου αιώνα οι επαφές με τη Βενετία έφεραν επιρροές της Αναγεννησιακής ιταλικής ζωγραφικής στην Κρήτη, σε επίπεδο τεχνοτροπίας και θεματογραφίας, οι οποίες συγκεράστηκαν με την βυζαντινή παράδοση, διαμορφώνοντας ένα εντελώς ξεχωριστό ύφος κατά τον 16ο και 17ο μ.Χ. αιώνα, αυτό που ονομάζουμε Κρητική Σχολή Αγιογραφίας.

Κύρια γνωρίσματά της είναι η τελειότητα των μορφών, οι οποίες αποδίδονται πιο γήινες και η εμμονή στην λεπτομέρεια δοσμένη με πλούσιο χρώμα. Από αυτό το καλλιτεχνικό περιβάλλον προέρχεται και ο μεγάλος Ηρακλειώτης ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός σε παγκόσμιο επίπεδο ως El Greco.

Πρέπει να σημειωθεί ότι το 1600 το Ηράκλειο είχε 20.000 κατοίκους και 200 ζωγράφους, ένα νούμερο ιδιαίτερα υψηλό που δείχνει την καλλιτεχνική άνθιση στην Κρήτη. Η άνθιση αυτή δυστυχώς διακόπηκε βίαια με την κατάληψη του Ηρακλείου από τους Τούρκους το 1669.

Από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Κρητικής Σχολής είναι ο Μιχαήλ Δαμασκηνός. Γεννήθηκε γύρω στο 1535, μαθήτευσε στο Ηράκλειο και έζησε αρκετά χρόνια στη Βενετία. Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός φαίνεται ότι εδραίωσε τους κανόνες της Κρητικής Σχολής. Στον ναό της Αγίας Αικατερίνης εκτίθενται 6 εικόνες του, που προέρχονται από την Μονή Βροντισίου στο Ζαρό.

Αλλοι εκπρόσωποι της Κρητικής Σχολής είναι ο Γεώργιος Κλόντζας και ο Θεοφάνης ο Κρης.

Πηγή: cretapost