Δείτε την Οθωμανική Σπιναλόγκα μέσα από ανέκδοτες γαλλικές φωτογραφίες

Πως άραγε μπορεί να ήταν η ζωή σ’ έναν ακμάζοντα Οθωμανικό οικισμό μέσα από κλειστά θαλάσσια τείχη; Πως εκτυλίσσονταν η ζωή μιας τυπικής πολυάνθρωπης μουσουλμανικής κοινωνίας μέσα σε ένα άγονο νησάκι μόλις 82 στρεμμάτων απομονωμένο και συχνά στοχοποιημένο από τον αλυτρωτισμό του ντόπιου χριστιανικού στοιχείου στην απέναντι ξηρά της Κρήτης; Πως ζούσαν εκατοντάδες άνθρωποι στοιβαγμένοι μέσα σε ένα πυκνό οικιστικό σύνολο που είχε αναπτυχθεί σε μια πρώην βενετσιάνικη στρατιωτική ναυτική βάση πάνω σ’ ένα άνυδρο βράχο περιτριγυρισμένο από άπαρτα θαλασσινά  μπεντένια, με προμαχώνες και άλλες κατασκευές της φρουριακής αρχιτεκτονικής, στρατιωτικής μηχανικής;

Για σχεδόν δυο αιώνες από το 1715 και μετά που οι Βενετσιάνοι έχασαν ένα από τα τελευταία τους αποκούμπια στην Κρήτη, στη Σπιναλόγκα αναπόφευκτα οι Οθωμανοί θα εγκαταστούσαν σταδιακά μια ισχυρή παρουσία. Στρατηγικό πέρασμα στους θαλάσσιους δρόμους της ανατολικής Μεσογείου, θα προσέλκυε κάθε τυχοδιώκτη και ρισκαδόρο της εποχής που θα αναζητούσε μια καλύτερη τύχη.

Έμποροι, πλοιοκτήτες, μεταπράτες, εμποροκτηματίες, γεωργοί, παντοπώλες, δυο ιμάμηδες και δυο χότζες, κουρείς, κρεοπώλες, ράφτες, υποδηματοποιοί, ναυτικοί, λεμβούχοι, αλιείς, καπνοπώλες, σχοινοπλόκοι ήταν το παζλ που συνέθετε αυτή την εντυπωσιακά ακμάζουσα κοινωνία μέσα στα περίκλειστα θαλάσσια τείχη των πρώην βενετσιάνων ενοίκων τους, που στην πλήρη ακμή της υπερέβαινε τις αρκετές εκατοντάδες ανθρώπους.

Είναι δεκάδες ευτυχώς οι περιγραφές και οι γραπτές μαρτυρίες εκείνης της περιόδου. Οι μεταφράσεις των τουρκικών εγγράφων του Νικολάου Σταυρινίδη από το Ιεροδικείο του Χάνδακα, οι αναφορές ολίγων περιηγητών που πέρασαν μέσα, οι πάμπολλες δικαιοπραξίες που σώζονται στα ΓΑΚ, οι ημερολογιακές καταγραφές ντόπιων κατοίκων όπως του Κριτσώτη Κων. Κοζύρη κ.α. φωτίζουν επαρκώς αυτή την ανθηρή κοινωνία και την εποχή. Μια κοινωνία που παρά τις συχνότατες κρητικές επαναστάσεις διατηρούσε στενούς δεσμούς με το ντόπιο χριστιανικό στοιχείο. Μάλιστα ακόμη και στα τελευταία εκρηκτικά χρόνια, όταν η Διοικητική Επιτροπή Μεραμπέλλου απειλούσε ότι θα χαρακτηριζόταν προδότες όσοι χριστιανοί θα έχουν εμπορικές σχέσεις με τους Σπιναλογκίτες, αρκετοί ντόπιοι παρέβαιναν αυτές τις προειδοποιήσεις και διατηρούσαν τις εμπορικές σχέσεις τους με το ύστατο καταφύγιο των Οθωμανών στην περιοχή.

Ο πλούτος και η ευμάρεια των Σπιναλογκιτών αποτυπώνεται στο εκπληκτικό οικιστικό σύνολο που εκτός από στοιχεία της ντόπιας κρητικής αρχιτεκτονικής είχε και μορφολογικά στοιχεία αντίστοιχης βαλκανικής. Δίπατα κυβόσχημα σπίτια, με χαγιάτια, λοτζέτες και μικρές αυλές (πολλές φορές βοτσαλωτές) με θέα τη θάλασσα, στεγασμένα με αργιλοδωματόχωμα, και επιχρισμένα με ασβεστόλασπη μέσα έξω, με επιμελημένα ξύλινα κουφώματα βαμμένα με έντονα και ζωηρά χρώματα, ενώ σε πολλά ξεχώριζαν περίτεχνα τζάκια και καμινάδες. Οι εμπορικές δοσοληψίες με τα λιμάνια της Ανατολής αλλά και της Δύσης, τους είχαν επιτρέψει να αποτελούν μια κοσμοπολίτικη ξεχωριστή κοινωνία, διαφορετική από τους ομόδοξους τους της κρητικής ενδοχώρας. Περίπου 215 κατοικίες ήταν ανεπτυγμένες στη δυτική πλαγιά του νησιού που συγκροτούσαν τον οικισμό και ανάμεσά τους πάνω από 30 μαγατζέδες και εμπορικά κονάκια.

Η πολιτική απόφαση της Κρητικής Πολιτείας για μετατροπή του νησιού σε λεπροκομείο ως συνέχεια συνταρακτικών γεγονότων που σημάδεψαν αυτή την εποχή, ήταν η αρχή του τέλους μιας ιστορίας σχεδόν δυο αιώνων παρουσίας τους πάνω στον απομονωμένο βράχο. Η εγκατάσταση των λεπρών τα επόμενα χρόνια θα σημάδευε την άνευ όρων καταστροφή του ξεχωριστού αρχιτεκτονικού αποτυπώματος του οθωμανικού οικισμού. Σήμερα που βλέπουμε τα πράγματα με την ψυχραιμία της απόστασης των χρόνων, πράγμα που δεν μπορούσε να γίνει σαφώς τότε, μπορούμε να πούμε ότι η εγκατάσταση του λεπροκομείου εξαφάνισε σε τεράστιο βαθμό την αυθεντικότητα του οθωμανικού αρχιτεκτονικού αποτυπώματος. Τη διετία 1897-98 όταν είχαν φτάσει ήδη και οι ξένες δυνάμεις, η αρχή του τέλους είχε αρχίσει να γράφεται για τον τελευταίο Οθωμανικό θύλακα.

Αυτή η ανθηρή κοινωνία θα αναγκαζόταν από τις συνθήκες και τα γεγονότα που θα ακολουθούσαν, να εγκαταλείψει τις εστίες της. Άρχισε όπως μαρτυρούν δεκάδες δικαιοπραξίες που βρίσκονται στα ΓΑΚ μια μαζική επιδημία πωλήσεων των περιουσιών τους στον ντόπιο πληθυσμό. Ισχυροί οικονομικοί παράγοντες της Σπιναλόγκας όπως ο Σεκήρ Αγάς Παπουτσόγλου, ο Μασλούμ Μπουρινάκης, ο Αλή Μασλουμάκης, ο Μουλά Εμιν Αρναουτάκης κ.α. ξεπουλούσαν όσο-όσο τις περιουσίες τους στις απέναντι ακτές και την ευρύτερη περιοχή στους ντόπιους χριστιανούς.

Στις 8/21 Απριλίου 1897, ενάμισι μήνα μετά που ο Καπετάν Κόρακας με τους συντρόφους του κρητικούς επαναστάτες είχαν βομβαρδίσει τη νησίδα από τα απέναντι υψώματα του Βρουχά, ένα σώμα από 80 γάλλους και άγγλους στρατιώτες με διοικητή τον Dupourque εγκαταστάθηκε στον Οθωμανικό οικισμό. O Émile de Lacoste, εγγονός του Ιωσήφ Βοναπάρτη, πρώην βασιλιά της Νάπολης, της Σικελίας, της Ρώμης και αργότερα της Ισπανίας ήταν ένας από τους γάλλους αξιωματικούς που υπηρετούσε στο γαλλικό πλοίο «Bugeaud» που ναυλοχούσε στα νερά του Μεραμπέλου.

Ο Émile, πλάι στα στρατιωτικά του καθήκοντα, τράβηξε αρκετές δεκάδες φωτογραφίες, με τις γυάλινες πλάκες τότε, από όλα τα μέρη της Κρήτης που επισκέφτηκε το πλοίο του. Όλες αυτές εντοπίστηκαν το 2018 από τον Γαλλοελβετό φιλέλληνα αείμνηστο Maurice Born, στα Ιστορικά Αρχεία Άμυνας της Γαλλικής Δημοκρατίας (Service historique de la Defense, SHD) στη Διεύθυνση Μνήμης Κληρονομιάς και Αρχείων των Γαλλικών Ενόπλων Δυνάμεων. Μαζί με τα ογκωδέστατα επίσης άγνωστα αρχεία του Captaine Joseph Ferréol Cazenove για την παρουσία των Γαλλικών Δυνάμεων στην Κρήτη εκείνη την εποχή. Δεκάδες φωτογραφίες και ανέκδοτα κείμενα έχουν καθαριστεί, βελτιωθεί και ψηφιοποιηθεί σε ατέλειωτες ώρες εργασίας από τον επίσης φιλέλληνα Jean–Pierre Destelle, κάτοχο των δικαιωμάτων των ημερολογίων του προπάππου του Émile-Honoré Destelle που εκδόθηκαν πρόσφατα.

Ολόκληρο αυτό το άγνωστο μέχρι σήμερα υλικό αποτελεί έναν ανεκτίμητο ιστορικό θησαυρό που φωτίζει με άγνωστες λεπτομέρειες εκείνη την περίοδο της ιστορίας της Κρήτης.

Οι επόμενες 14 φωτογραφίες, άγνωστες μέχρι σήμερα που δημοσιεύονται, αφορούν μόνο λίγες από το σύνολο των φωτογραφιών του Lacoste για τη Σπιναλόγκα και την υπόλοιπη Κρήτη.

(*) Το κείμενο αυτό ας είναι ένα μνημόσυνο για τον αείμνηστο φιλέλληνα και αξέχαστο φίλο Maurice Born που σίγουρα από εκεί που βρίσκεται θα του λείπουν δύο πράγματα: Η Κρήτη του και η Ιστορία.

Το δυτικό θαλάσσιο τείχος Pontone Bembo από την επιβλητική πύλη Porta Maestra και προς τα νότια προς στον προμαχώνα Tiepolo. Πίσω από τα τείχη διακρίνεται ο ακμάζων οχυρωμένος Οθωμανικός οικισμός με το επιβλητικό τζαμί και το μιναρέ. Στην κορυφή διακρίνονται να κυματίζουν η Γαλλική και η Αγγλική σημαία. Σε πρώτο πλάνο η σκούνα «Γκιουλ Μπαχρή» του καπετάν Αλή-Δερβίς Ρεϊζάκη, ενός από τους φημισμένους εμποροπλοιάρχους της Σπιναλόγκας, που μετέφερε με συχνά μπάρκα του μεραμπελιώτικα προϊόντα στη Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη και τη Μασσαλία.

Η δυτική αιχμή του νότιου προμαχώνα Tiepolo με την επιβλητική ημισέληνο Moceniga της κορυφής. Διακρίνεται σε πλήρη ανάπτυξη ο οθωμανικός οικισμός και το εγκάρσιο βενετσιάνικο τείχος Cortina Mema και το πλευρό Molino που ανακατασκευάστηκαν πριν δυο χρόνια από το ΥΠ.ΠΟ. Ξεκάθαρα διακρίνονται τα μορφολογικά αρχιτεκτονικά στοιχεία των κτισμάτων. Σε πρώτο πλάνο αραγμένο αρόδου το μπρίκι ενός από τους πλοιοκτήτες του οικισμού.

Το νότιο προμαχωνικό μέτωπο ανάμεσα στους προμαχώνες Donato και Tiepolo με την ημισέληνο Moceniga στην κορυφή. Διακρίνεται ένα ακμάζον και πολύβουο λιμάνι που παρά τον αποκλεισμό των χριστιανών υποδηλώνει μια έντονη εμπορική κίνηση. Γολέτες, καΐκια, μπρίκια, μπρικαντίνια και βάρκες συνωστίζονται για να μεταφέρουν στις Σκάλες της Ανατολής, ντόπια προϊόντα που περιμένουν στοιβαγμένα στην αποβάθρα. Διακρίνονται σακιά (χαρούπια, αμύγδαλα) και βαρέλια με λάδι. Πολλοί ντόπιοι χριστιανοί δεν υπάκουαν στις διαταγές της Διοικητικής Επιτροπής Μεραμπέλλου των επαναστατών και συνέχιζαν να έχουν εμπορικές δοσοληψίες με τους Οθωμανούς. Διακρίνονται επίσης τα κτίρια του τελωνείου που είχε κλείσει τότε, και στην αποβάθρα πάνω στη σκάλα ένα σκαρί να ναυπηγείται.

Στην βόρεια κορυφή του νησιού στην πλακοστρωμένη πλατεία Morreta κάτω από τον ιστό της Γαλλικής σημαίας. Αναμνηστική φωτογραφία, από αριστερά: Ο φαρμακοποιός του νησιού Ιμπραχήμ Εφέντης, ο κυβερνήτης Μουδίρ Αλή Ριζά Εφέντης, ο στρατιωτικός διοικητής Γιουσούφ Εφέντης με το μικρό γιό του και ένας τούρκος στρατιώτης. Δίπλα τους διακρίνονται ξύλινοι κιλλίβαντες με κανόνια. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη μόλις ενάμισι μήνα μετά την επίθεση των Κρητών επαναστατών υπό τον Αριστ. Κόρακα από τα απέναντι υψώματα του Βρουχά στις 28 Φεβρουαρίου 1897.

Πλάνο τραβηγμένο από την κεντρική νότια αποβάθρα προς την ανώνυμη Cortina που συνδέει τους προμαχώνες Donato και Tiepolo. Οθωμανοί κάτοικοι όλων των ηλικιών σε μια συνηθισμένη μέρα τους στην αποβάθρα. Διακρίνονται δίχτυα απλωμένα στα βράχια της Cortina και τα κτίσματα του πρώην τελωνίου που κάποιο από αυτά έπαιζε περιστασιακά και το ρόλο του Λαζαρέτου.

Το νότιο προμαχωνικό μέτωπο της νησίδας με την επιβλητική ημισέληνο Moceniga της κορυφής και τα εκπληκτικής αρχιτεκτονικής κτίσματα στην αποβάθρα. Σήμερα δεν σώζεται κανένα από αυτά.

Φωτογραφία τραβηγμένη στις 8/21 Απριλίου 1897 όταν ο τουρκικός στρατός αναχώρησε από τη Σπιναλόγκα για το Ηράκλειο και ένα σώμα από 80 γάλλους και άγγλους στρατιώτες με διοικητή τον Dupourque εγκαταστάθηκε στο νησί. O Émile de Lacoste φωτογραφίζει το άγημα των συναδέλφων του ναυτών του γαλλικού “Bugeaud”.

Φωτογραφία τραβηγμένη από τη στέψη του δυτικού επιθαλάσσιου τείχους λίγο πριν τη σημερινή εκκλησία του Αγ. Παντελεήμονα με το τζαμί και το μιναρέ πάνω αριστερά. Το τζαμί και ο μιναρές κατεδαφίστηκαν περί το 1929-30 από τους χανσενικούς για να κτιστεί το κτίριο του νοσοκομείου. Μια μουσουλμάνα σκεπασμένη με το λευκό μουσουλμανικό τσαντόρ της κατευθύνεται προς το τζαμί. Για το 1897 αναφέρεται ως Ιμάμης του νησιού ο Ζιχμή Δεμίρ Εφέντης.

Το τμήμα του οθωμανικού οικισμού δυτικά της ημισελήνου Moceniga της κορυφής. Διακρίνεται καθαρά το εγκάρσιο βενετσιάνικο τείχος που ανακατασκευάστηκε πριν δυο χρόνια από το ΥΠΠΟ. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από την αιχμή της πλατείας του προμαχώνα Tiepolo. Διακρίνονται πλήρως τα μορφολογικά χαρακτηριστικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία των όψεων του οικιστικού συνόλου.

Τμήμα του οθωμανικού οικισμού προς το βορεινή πλευρά της δυτικής πλευράς στην ανώτερη πλευρά του, κάτω από το βενετσιάνικο τείχος της κορυφής Cavaliere Orsini. Τρεις μουσουλμάνες καλυμμένες με το λευκό μουσουλμανικό τσαντόρ τους περπατούν στο μονοπάτι.

Το βορεινό άκρο της δυτικής πλευράς του οθωμανικού οικισμού πίσω από την Cortina Michiel-Pierino. Στην κορυφή κυματίζουν η γαλλική και η αγγλική σημαία. Οι μαύρες έντονες κατακόρυφες γραμμές στο θαλάσσιο τείχος είναι οι αποχετεύσεις που κατέληγαν στη θάλασσα.

Ολόκληρη η δυτική πλευρά του νησιού, με τον οθωμανικό οικισμό σε πλήρη ανάπτυξη μέσα από τα τείχη. Είναι η παλαιότερη φωτογραφία του ακμάζοντος οθωμανικού οικισμού, που προηγείται της αντίστοιχης του Giuseppe Gerola κατά μια περίπου τετραετία. Μπροστά από το θαλάσσιο τείχος διακρίνεται η γολέτα «Μπασιταή Τετζαρέτ» του καπετάν Χουσεΐν Ομέρογλου ενός άλλου ξακουστού εμπόρου πλοιοκτήτη του νησιού, που κάθε φορά που επέστρεφε από ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη οι Σπιναλογκίτες τον υποδέχονταν με τιμητικούς κανονιοβολισμούς.

Η βόρεια κορυφή του νησιού στην πλακοστρωμένη πλατεία Morreta όπου κυμάτιζε η γαλλική σημαία.

Το αγγλικό πλοίο «Nymphe» φωτογραφημένο από τον βορεινό προμαχώνα Michel του φρουρίου, που μαζί με τα γαλλικά «Bugeud» και «Condor» και τα ιταλικά «Etruria» και «Andrea Doria» ναυλοχούσαν στον κόλπο του Μεραμπέλλου και κυρίως στο μπογάζι της Σπιναλόγκας.

πηγή: cretalive.gr