Ο παλιός αλευρόμυλος της οικογένειας Καστρινάκη στην Κρήτη

Μια ανάσα από το πολύβουο κέντρο της πόλης δεσπόζει ο παλιός αλευρόμυλος της οικογένειας Καστρινάκη.

Ερειπωμένα μα αγέρωχα στέκουν ακόμα τα απομεινάρια του μύλου να θυμίζουν το ένδοξο παρελθόν, πίσω στις αρχές του 1900. Λίγα λεπτά από το κέντρο του Ηρακλείου, εντός του δημοτικού πάρκινγκ της ΔΕΠΤΑΗ, λίγο πριν τη στροφή της λεωφόρου Ικάρου, όπως ανεβαίνουμε για το Μουσείο και την πλατεία Ελευθερίας.

Ο Αντώνιος Καστρινάκης ήταν ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε και έστησε τον πρωτοποριακό για την εποχή του αλευρόμυλο. Παιδί πολυμελούς οικογένειας, εγκατέλειψε σύντομα τις Γούβες, όπου μεγάλωσε, για να αναζητήσει ένα νέο μέλλον στην κοσμοπολίτικη εκείνα τα χρόνια Σμύρνη.

«Ο παππούς μου», αφηγείται ο Στέλιος Καστρινάκης, «πήγε σε έναν άλλο κλάδο της οικογένειας που βρισκόταν στη Σμύρνη. Σε ηλικία 10 ετών. Εκεί, στη Σμύρνη έκατσε 15 χρόνια. Ασχολήθηκε σε φούρνο. Αρχικά ως βοηθός ζυμωτή. Στη συνέχεια ως τεχνίτης. Εκεί έμαθε πολύ καλά την τέχνη του φούρναρη. Ευφυής αλλά και ιδιαίτερα ανήσυχος χαρακτήρας, όπως ήταν, κατάφερε να μεταναστεύσει στην Οδησσό. Εκεί άρχισε να ασχολείται με το εμπόριο σταριού».

Δύο και πλέον δεκαετίες μετά τον ξεριζωμό του, ο Αντώνιος Καστρινάκης παίρνει και πάλι το δρόμο του γυρισμού προς την ιδιαίτερη πατρίδα, την πολυαγαπημένη του Κρήτη. Επιστρέφει με χρήματα και εμπειρία στο εμπόριο του σιταριού. Το 1896 από κάποιον Τούρκο αγοράζει το ακίνητο, όπου, λόγω της θέσης του έξω από την πόλη, θα στεγάσει την ιδέα ενός σύγχρονου για την εποχή αλευρόμυλου.

«Η βιομηχανική μονάδα κατασκευάστηκε εξαρχής για δύο χρήσεις. Η μία χρήση ήταν του φούρνου και η άλλη του πετρόμυλου, δηλαδή αλευρόμυλου με πέτρες. Το εργοστάσιο δούλεψε αρχικά με κινητήρια δύναμη την ατμομηχανή. Στο πίσω μέρος, όπου στις μέρες μας βρίσκεται ένας πύργος νερού, ήταν εγκατεστημένη η καπνοδόχος της ατμομηχανής», εξηγεί στο neakriti.gr ο κ. Στέλιος Καστρινάκης.

Σε μια περίοδο απόλυτης επιχειρηματικής επιτυχίας, οι δύο γιοι του Αντώνιου Καστρινάκη ακολουθούν τα χνάρια του και παίρνουν το δρόμο της ξενιτιάς κι εκείνοι με προορισμό τη λαμπερή Σμύρνη. Μετά από χρόνια σπουδών στο εκεί Αμερικανικό Κολέγιο θα επιστρέψουν για να αναλάβουν τον εκσυγχρονισμό της οικογενειακής επιχείρησης.

«Είναι η εποχή», εξηγεί ο εγγονός του ιδρυτή του αλευρόμυλου, που άρχισαν οι τροποποιήσεις, οι παρεμβάσεις – βελτιώσεις του εργοστασίου. Η μονάδα πήρε την τελική της μορφή την περίοδο 1932-1933. Ήταν από τους πλέον σύγχρονους αλευρόμυλους, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα. Είχε ελβετικά μηχανήματα, που ήταν πρωτοποριακή εργοστασιακή κατασκευή».

Για μερικά ακόμα χρόνια ο αλευρόμυλος παραμένει στο απόγειο της δόξας του. Εκείνη την περίοδο, που η δυναμικότητα αλέσεως εξακολουθεί να φτάνει σε δεκάδες τόνους ημερησίως, μεγάλες ποσότητες σιταριού καταφτάνουν από Ρωσία, Οδησσό και Ρουμανία.

Κάπου εκεί όμως η καταιγίδα του πολέμου ξεσπά κι έρχεται για να αλώσει τα πάντα. «Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο μύλος κατασχέθηκε από τους εισβολείς. Αρχικά από τους Ιταλούς και έπειτα από τους Γερμανούς. Οι Γερμανοί φρουρούσαν το μύλο, τους εργάτες. Και φυσικά και το στάρι, όπως και το αλεύρι, διότι ήταν είδος πρώτης ανάγκης. Με την κατοχή, ο μύλος παρήγαγε για τους κατακτητές το αλεύρι που ήθελαν, για διάφορες δικές τους χρήσεις», περιγράφει ο κ. Καστρινάκης.

Συγκινημένος πια, φέρνει στο μυαλό προσωπικές αναμνήσεις. Είναι η εποχή μετά το τέλος του πολέμου. Οι κυλινδρομηχανές έχουν μπει ξανά σε λειτουργία για να δώσουν ψωμί στον εξουθενωμένο λαό της Κρήτης. Για ένα διάστημα μάλιστα μετά την αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων είναι ο μόνος αλευρόμυλος που δουλεύει για να καλύψει τις ανάγκες ολόκληρου του νησιού.

Στη δεκαετία του 1950 γίνεται νέα επέκταση του εργοστασίου. Τα χρόνια όμως περνούν και οι όροι του ανταγωνισμού γίνονται όλο και πιο σκληροί. «Υπήρξαν κατόπιν περίοδοι με οξύτατο ανταγωνισμό τόσο με φόντο τους κυλινδρόμυλους Κρήτης, όσο και με την εμφάνιση άλλων μύλων από την υπόλοιπη Ελλάδα. Οι τιμές, τα έσοδα του εργοστασίου, άρχισαν να πέφτουν. Κυρίως γιατί οι άλλες επιχειρήσεις ήταν σε θέση να κάνουν μεγάλες πιστώσεις. Η δική μας επιχείρηση δεν μπορούσε να ανταποκριθεί. Ο πατέρας μου είχε πλέον μια ηλικία τέτοια που δεν ήθελε να κάνει μεγάλα οικονομικά ανοίγματα. Κάπως έτσι, άρχισε η κάθοδος», εξηγεί ο κ. Καστρινάκης.

Στο μυαλό, το κουβάρι των αναμνήσεων γίνεται τώρα επώδυνο. Είναι η εποχή που ο αλευρόμυλος, μετά από σχεδόν 8 δεκαετίες, βάζει λουκέτο. Ακολουθεί η φθορά. Η εγκατάλειψη. Ο παλιός αλευρόμυλος, όμως, δεν έχει εξαφανιστεί. Δεν είναι μονάχα στο μυαλό του ίδιου του Στέλιου Καστρινάκη και των παλιών Ηρακλειωτών. Η πυρκαγιά που ξέσπασε ένα χρόνο πριν κατάφερε να αφήσει ανεξίτηλο το αποτύπωμα της πάνω του. Σαν στοιχειωμένος, έχει φθαρεί αλλά δεν έχει λυγίσει από τη φθορά του χρόνου. Παραμένει πάντα εκεί με την διακριτική μορφολογία των όψεων του, τις γωνίες διαμορφωμένες με λαξευμένα πελέκια. Εικόνα χαρακτηριστική του Ηρακλείου, κομμάτι της ιστορίας της πόλης…

Ρεπορτάζ: Μαρία Αγαπάκη

Φωτογραφίες: Νίκος Χαλκιαδάκης

Πηγή: neakriti.gr