Ανώγεια: Η ιστορία τους μέχρι και σήμερα!

Στον νομό Ρεθύμνου, σε υψόμετρο περίπου 750 μέτρων στις πλαγιές του Ψηλορείτη βρίσκεται μια κωμόπολη, τα Ανώγεια Μυλοποτάμου. Σε πολύ κοντινή απόσταση από τον νομό Ηρακλείου (μόλις 36 χλμ), τα Ανώγεια έχουν εξελιχθεί σε έναν από τους πιο τουριστικούς προορισμούς του Ρεθύμνου, καθώς προσφέρουν στους επισκέπτες τους φιλόξενο περιβάλλον, στοιχεία κρητικής παράδοσης και  φυσικά ψυχαγωγία. Η ονομασία των Ανωγείων προκύπτει από το γεγονός ότι η κωμόπολη είναι χτισμένη σε ανώγειο μέρος. Άλλες ονομασίες που αποδίδονται στην περιοχή είναι τα Μεγάλα Ανώγεια και τα Αξικανώγεια. Ο πληθυσμός της περιοχής ανέρχεται  περίπου στους 2.500 κατοίκους.

Ιστορία

Τα Ανώγεια δημιουργήθηκαν και κατοικήθηκαν τον 12^ο αιώνα από κτηνοτρόφους. Αρχικά παραχωρήθηκαν ως φέουδο σε φεουδαρχικές οικογένειες του Βυζαντίου, κάτι που επιβεβαιώνει την ύπαρξη τους κατά τη Β’ βυζαντινή περίοδο. Μερικούς αιώνες αργότερα, το 1648 τα Ανώγεια περιέρχονται στα χέρια των Τούρκων, ωστόσο οι κάτοικοι καταφέρνουν να διατηρήσουν κάποια από τα προνόμιά τους. Οι Ανωγειανοί όμως διαθέτοντας, ήδη από τα πρώτα χρόνια της υποταγής τους στους Τούρκους, φρόνημα που δεν υποδουλώνεται, έντονη πυγμή και σθένος καταφέρνουν νίκη εναντίον των εχθρών τους τον Μάιο του 1822, με αρχηγό τον Βασίλη Σμπώκο. Το γεγονός αυτό εξαγριώνει τον Σερίφ Πασά, ο οποίος με αφορμή την απουσία των κατοίκων των Ανωγείων σε μάχη που λάμβανε χώρα στη Μεσσαρά, δράττεται της ευκαιρίας και πυρπολεί την περιοχή στις 14 Ιουλίου του 1822. Αυτό έμελλε να μείνει στην ιστορία ως το πρώτο από τα τρία ολοκαυτώματα που έπληξαν την περιοχή. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1867, ο Ομέρ πασάς καταφέρνει να καταλάβει τα Ανώγεια και μερικούς μήνες μετά ο Ρεσίζ πασάς κάνει πράξη και το δεύτερο ολοκαύτωμα, πριν καν περάσουν 50 χρόνια από το προηγούμενο.

Σημαντική όμως υπήρξε η συμβολή των Ανωγειανών και στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες. Το 1941 ιδρύεται στα Ανώγεια η Επιτροπή Απελευθερωτικής Δράσης. Άμεσα λοιπόν ξεκινάν οι προσπάθειες αντίστασης και απελευθέρωσης της Κρήτης, με αποκορύφωμα την απαγωγή και φυγάδευση του Γερμανού υποστράτηγου Χάινριχ Κράιπε στην Αφρική. Η πράξη αυτή οδηγεί στην απάνθρωπη απόφαση του Γερμανού διοικητή του φρουρίου της Κρήτης, Χ. Μίλλερ, να εκτελεστούν όλοι οι άρρενες των Ανωγείων και να ισοπεδωθεί η περιοχή. Έτσι λοιπόν, στις 13 Αυγούστου του 1944, τα Ανώγεια πυρπολούνται, άνδρες και γυναίκες θανατώνονται, κατοικίες  και ναοί καταστρέφονται. Όσοι καταφέρνουν να ξεφύγουν από τη μανία των εχθρών, καταφεύγουν στον Ψηλορείτη για να γλυτώσουν. Με τον τρόπο αυτό ολοκληρώνεται κατά τα τέλη Αυγούστου και το τρίτο και τελευταίο ολοκαύτωμα της περιοχής. Η πολιτεία αναγνωρίζοντας τον ηρωισμό που επέδειξε η περιοχή απονέμει τον πολεμικό Σταυρό Α’ τάξεως και αναγνωρίζει την κοινότητα ως Δήμο Ανωγείων.

Πολιτισμός

Τα Ανώγεια έχουν καταφέρει να διατηρήσουν αναλλοίωτα στον χρόνο τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις, τη γλώσσα, τη μουσική. Αυτό οφείλεται στην αγάπη και τον σεβασμό ,που απέδιδαν και συνεχίζουν να αποδίδουν οι Ανωγειανοί στην πολιτιστική τους κληρονομιά. Στο επίπεδο της παράδοσης εξακολουθούν να ασχολούνται με την υφαντική, η οποία στο παρελθόν αποτελούσε μια από τις κυριότερες παραγωγικές τους δραστηριότητες. Επιπλέον, ακόμη και στη διάλεκτο τους έχουν κατορθώσει να διατηρήσουν την χαρακτηριστική δωρική τους προφορά όπως και λέξεις προερχόμενες απευθείας από την αρχαία ελληνική γλώσσα.

Ένα άλλο αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής  των Ανωγειανών αλλά και κάθε Κρητικού, είναι η μουσική και ο χορός. Οι ρίζες της μουσικής τους προέρχονται από την αρχαία ελληνική και βυζαντινή παράδοση αλλά υπάρχουν εμφανείς επιρροές ακόμη και από την Ανατολική Μεσόγειο. Χοροί όπως ο πεντοζάλης, η σούστα, ο χανιώτικος και ο σιγανός συρτός,  ο καστρινός πηδηχτός και ο ανωγειανός πηδηχτός, με τον τελευταίο να διατηρεί τις ρίζες του από τον αρχαίο πυρρίχιο, είναι μερικοί μόνο από τους χορούς που εξακολουθούν να χορεύονται μέχρι και σήμερα σε πανηγύρια και κάθε είδους άλλες εκδηλώσεις. Συνήθως οι χορευτικοί σκοποί συνοδεύονται με μαντινάδες αφιερωμένες κυρίως στον έρωτα. Οι γυναίκες της Κρήτης για να ανταποδώσουν τις ερωτικές μαντινάδες που αφιερώθηκαν κάποτε σ’αυτές, συνηθίζουν μετά τον θάνατο του συζύγου ή γιου ή αδερφού, να μοιρολογούν ως ένδειξη αναγνώρισης ηρωισμού ή ως έναν τρόπο να εκφράσουν τον πόνο και τον χαμό με έναν πιο μελωδικό και μελαγχολικό τρόπο.

Ο Αρχάγγελος της Κρήτης

Τα Ανώγεια εκτός από την πολιτιστική παράδοση, την κρητική κουζίνα, την τοπική μουσική και την ψυχαγωγία που μπορούν να προσφέρουν στους επισκέπτες τους, έχουν γίνει γνωστά και για το γεγονός ότι  αποτέλεσαν τη γενέτειρα του μεγάλου έλληνα  μουσικού και τραγουδιστή Νίκου Ξυλούρη. Γεννημένος το 1936, ο Νίκος ήδη από την παιδική του ηλικία είχε αντιληφθεί την κλίση του στη μουσική και ιδιαίτερα την αγάπη του για την κρητική λύρα. Μεγαλώνοντας ξεκίνησε να τραγουδάει σε τοπικά γλέντια για να καταλήξει κάποια χρόνια αργότερα να συνεργάζεται με τα μεγαλύτερα ονόματα της ελληνικής μουσικής βιομηχανίας όπως ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Σύντομα ο Ξυλούρης μετατράπηκε σε μουσικό του έθνους καθώς με τα τραγούδια και την αγγελική του φωνή κατόρθωσε να στείλει μηνύματα κατά της Χούντας σε ολόκληρο τον ελληνικό λαό. Και ενώ η καριέρα του βρισκόταν στην απόλυτη ακμή της, ο Νίκος νικημένος από τον καρκίνο πεθαίνει στις 8 Φεβρουαρίου του 1980, σε ηλικία μόλις 43 ετών. Ο Αρχάγγελος της Κρήτης, όπως τον αποκαλούσαν, σωπαίνει για πάντα, έχοντας όμως αφήσει τα τραγούδια του ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Αδέλφια του είναι οι επίσης γνωστοί κρητικοί μουσικοί, ο Αντώνης Ξυλούρης (Ψαραντώνης) και ο Γιάννης Ξυλούρης (Ψαρογιάννης).

Τα Ανώγεια σήμερα

Στη σημερινή εποχή τα Ανώγεια, διατηρώντας όλα τα παραδοσιακά στοιχεία αποτελούν κέντρο του κρητικού πολιτισμού καθώς μπορούν να ικανοποιήσουν και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Οι ταβέρνες με την παραδοσιακή κρητική κουζίνα, τα καφενεία, χώρος συγκέντρωσης των ντόπιων αλλά και των επισκεπτών, οι γραφικές εκκλησίες και τα μαγαζιά, συμβάλλουν στην απομάκρυνση του επισκέπτη από το σήμερα και στο ταξίδι του στο παρελθόν. Το μόνο που χρειάζεται για να επιτευχθεί το ταξίδι αυτό είναι να ανοίξουμε τα αυτιά μας στις παραδοσιακές μελωδίες, το μυαλό μας στις ιστορίες που έχουν οι ντόπιοι να μας διηγηθούν και τα μάτια μας για να θαυμάσουμε τις ομορφιές της περιοχής που ‘‘επέζησε’’ από τρία ολοκαυτώματα και σήμερα αποτελεί ορόσημο του κρητικού πολιτισμού.

Πηγή: maxmag.gr