Όταν οι πρόσφυγες ήρθαν στο Ρέθυμνο-Μια συγκλονιστική περιγραφή

Αν ρωτήσουμε οποιονδήποτε Ρεθυμνιώτη για τον Παρασκευά Συργιανόγλου, αυτό που έρχεται στο μυαλό σαν… φυσική συνέχεια του ονόματός του είναι η Μικρά Ασία.

Κινούμενος από τη μεγάλη αγάπη για τον τόπο των προγόνων του, «συλλέκτης» στοιχείων και μαρτυριών, έχει να επιδείξει σημαντικό συγγραφικό έργο, αποτέλεσμα ενδελεχούς έρευνας.

«Μετοικεσία. Η εγκατάσταση των μικρασιατών προσφύγων στο Ρέθυμνο», ο τίτλος του νέου του βιβλίου που μόλις κυκλοφόρησε. Ίσως και το σημαντικότερο του βιβλίο, από την άποψη ότι περιλαμβάνει πολλά ιστορικά στοιχειά και κυρίως επικεντρώνεται στο πως έφτασαν στο Ρέθυμνο οι μικρασιάτες και πως τους υποδέχθηκε ο κόσμος. Μια σελίδα της ιστορίας που φωτίζει ο Παρασκευάς Συριανόγλου η οποία χρειάζεται ακόμη αρκετό μελάνι να πέσει πάνω της, όπως λέει και ίδιος, για να έρθουν στο φώς όλα όσα συνέβησαν με την εγκατάσταση των προσφύγων.

Για το νέο του βιβλίο o συγγραφέας μίλησε στον Team Fm και στον Γιάννη Καλαιτζάκη:

• Το βιβλίο αγγίζει κάτι το οποίο δεν είναι και τόσο εύκολο να το προσεγγίσει κανείς. Τη διαδικασία εκείνης της εποχής, πως ήρθαν αυτοί οι άνθρωποι στο Ρέθυμνο, πώς τους υποδέχτηκε ο τόπος, οι ντόπιοι, σε μια εποχή πολύ διαφορετική και πολύ δύσκολη.

Με πάτε 20 χρόνια πίσω. Το τι δυσκολίες τράβηξα δεν μπορεί να φανταστεί κανείς. Τι κόπο και δυσκολίες, όσον αφορά τα στοιχεία και τις πληροφορίες που έπρεπε να παρουσιαστούν. Μπορεί να έβγαλα ενδιάμεσα άλλα βιβλία αλλά το μυαλό μου ήταν κολλημένο σε αυτά τα στοιχεία. Σε αυτό το βιβλίο. Προσωπικά πιστεύω ότι κάτι κατάφερα και αν βρεθεί και κάποιος άλλος, μακάρι δηλαδή να βρεθεί, να τα συμπληρώσει με το δικό του τρόπο. Γιατί είναι ένα κομμάτι της ιστορίας του τόπου στην οποία νομίζω δεν είχαμε αναφερθεί όσο έπρεπε.

• Και είναι και διδακτικό έτσι; Δεν αισθάνομαι ότι έχει κανένας να απολογηθεί για καταστάσεις που συνέβησαν τότε. Για να κρίνεις, να κατακρίνεις, να επικρίνεις κάποιον, θα πρέπει να αναλογιστείς και κάτω από ποιές συνθήκες συμπεριφέρθηκε με το συγκεκριμένο τρόπο. Εμείς σήμερα μιλάμε για κρίση και ότι είμαστε εξαθλιωμένοι από τη κρίση. Αν διαβάσει κάποιος μερικές σελίδες μόνο από τη Μετοικεσία μετανιώνει που λέει τη λέξη κρίση

Ναι συμφωνώ. Αν σήμερα η Γερμανία δεχόταν ένα παρόμοιο κύμα προσφυγιάς ξέρετε πόσοι προσφυγές θα έμπαιναν στη Γερμάνια ; 25 εκατομμύρια. Δέχτηκε λοιπόν περίπου 1.5 εκατ. η Ελλάδα που έκοψε το ψωμί από το στόμα της, το ξερό ψωμί, τέτοια φτώχεια υπήρχε. Έβγαλε τα κουρέλια της για να βοηθήσει. Υπήρχαν και αρνητικά στοιχεία και μάλιστα σε άλλες περιοχές πολύ έντονα. Γιατί το Ρέθυμνο ήταν συμφώνα με τη γνώμη του υπουργού Δοξιάδη τότε, μια περιοχή που παρόλο τα αρκετά αρνητικά που παρουσίασε ως προς τη συμπεριφορά των γηγενών, ήταν η περιοχή που δέχτηκε από όλη την Ελλάδα με καλύτερη συμπεριφορά τους πρόσφυγες. Ό,τι πηγές που δεν υπήρχαν και πολλές, υπήρχαν τις έψαξα.

• Δηλαδή με παράθεση ιστορικών γεγονότων, ντοκουμέντων, πολλές μαρτυρίες διαμορφώνεται μια εικόνα η οποία πραγματικά είναι συγκλονιστική. Πως αυτοί οι άνθρωποι άντεξαν, πως μεγαλούργησαν στη συνέχεια σε αυτό το τόπο, πως δέθηκαν με τον εγχώριο πληθυσμό και πως μετά φτιάχτηκε ένα εντελώς διαφορετικό Ρέθυμνο, μια άλλη Ελλάδα στην ουσία. Γιατί αυτό που λέμε το 1.5 εκατ. εκείνη την εποχή ήταν μισή Ελλάδα.

Ακριβώς.  4 εκατομμύρια και κάτι είχε η Ελλάδα τότε Υπήρχαν κάποιες περιοχές που ήταν βέβαια στη πλειοψηφία πρόσφυγες. Όπως η περιοχή της Μακεδονίας, εκεί πήγε ο κύριος όγκος.

• Διαβάζοντας το βιβλίο, το έφερνα σαν εικόνα το Ρέθυμνο, το οποίο ήταν τότε από τη Μεγάλη Πόρτα ως την Άμμος Πόρτα. Σε αυτό το Ρέθυμνο να βάλεις 4.200 ψυχές να έρθουν και μείνουν εδώ. Σκεφτόμουν όλα αυτά που περιγράφονται στο βιβλίο και πραγματικά είναι συγκλονιστικά. Όλο αυτόν τον κόσμο να θέλει τα στοιχειώδη, να φάει, να κάνει ένα μπάνιο…

Όλη η πόλη ήταν ένα υπαίθριο αφοδευτήριο. Σε κάθε γωνία ήταν στημένα καζάνια και συσσίτια για γρήγορο φαγητό, αιφνιδιάστηκαν οι Ρεθυμνιώτες. Και το αρνητικό ήταν ότι δε συμπαραστάθηκαν οι αρχές όσο έπρεπε.

• Ήταν όμως συγκλονιστική η συμπαράσταση του απλού κόσμου

Του απλού κόσμου, της μεγάλης μερίδας του απλού κόσμου. Γιατί υπήρχε και η μερίδα που τους έβλεπε με κακό μάτι. Αυτό έγινε για λόγους περισσότερο κομματικούς, παραταξιακούς θα έλεγα με το δεδομένο ότι υπήρχαν οι βασιλικοί –αντιβενιζελικοί. Οι Μικρασιάτες κατά 90-95% ήταν Βενιζελικοί και ως εκ τούτου υπήρχε η μερίδα που τους έβλεπε με λοξό μάτι. Η πρόσφορα η μεγάλη τα 2 πρώτα χρόνια ήταν από τις γυναίκες περισσότερο παρά από τους άντρες.

• Και αυτό είναι συγκλονιστικό γιατί μιλάμε για κοινωνία τότε ανδροκρατούμενη

 Ναι. Σημαία σήκωσαν οι γυναίκες του Λυκείου Ελληνίδων και του Συλλόγου. Δυο Συλλογοί υπήρχαν τότε.

• Μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία μέσα από όλη αυτή τη προσπάθεια και την έρευνα που έχει γίνει για να γραφτεί αυτό το βιβλίο, η εικόνα που έχει ο Παρασκεύας ο Συργιανόγλου για το Ρέθυμνο της εποχής ποια είναι ;

Η εικόνα που δημιούργησα εγώ ήταν ότι όταν ήρθαν οι Μικρασιατές, τα 2/5 των Ρεθυμνιωτών ήταν ακτήμονες, το 1/5 είχε τα προς το ζην και οι άλλοι, μέσα σε αυτούς και οι μουσουλμάνοι, κρατούσαν την οικονομία του τόπου. Το Ρέθυμνο είχε χονδρικά 4χιλιάδες μουσουλμάνους, 4χιλιάδες χριστιανούς και έρχονται 4χιλιάδες χριστιανοί μικρασιάτες.

Το πρόβλημα το μεγάλο ήταν η στέγη και όχι το φαγητό. Στο φαγητό αντέδρασε το Ρέθυμνο, βρήκε τρόπο να τους ταΐζει έστω και με μια μακαρονάδα, μια πατάτα, να πέφτει κάτι στο στομάχι. Το πρόβλημα το φοβερό ήταν η στέγη. Έμεναν μέχρι το 1924 περίπου χίλια άτομα στους δρόμους. Δεν ήρθαν δηλαδή και βρήκαν στέγη. Μοιράστηκαν σε 6 καταυλισμούς όσοι χώρεσαν. Να φανταστείτε το σημερινό ωδείο με τους βοηθητικούς χώρους στέγαζε 180 άτομα. Η Λοτζια, το Νερατζέ, ο Τεκές του Μασταμπά, επάνω στη Φορτέτζα στέγαζαν 1200 άτομα.

• Και σε όλα αυτά υπάρχει και ένας ιδιαίτερος ρόλος της εκκλησίας.

 Αρνητικός ρόλος και πιστεύω ότι οι επιρροές ήταν καθαρά κομματικές. Όλα τα μοναστήρια στην Ελλάδα ανοίγουν για να στεγάσουν ανθρώπους που δεν είχαν να βάλουν ένα κεραμίδι κάτω από το κεφάλι τους. Στο Ρέθυμνο τα κοντινά μοναστήρια δεν άνοιξαν ποτέ. Είναι ιστορικά γεγονότα που πρέπει να αναφερθούν. Ειλικρινά λυπάμαι που το λέω, αλλά έτσι είναι.

• Δεν είναι κάτι που μπορούμε να αλλάξουμε, είναι ιστορία. Ούτε βαραίνει τη σημερινή κοινωνία ή εκκλησία

Στην ουσία δεν έφταιγε η εκκλησία. Έφταιγε κάποιος εκπρόσωπος της.

• Κάποιοι, όπως περιγράφεις στο βιβλίο, στην απελπισία τους για να βρουν έστω ένα μεροκάματο περπατούσαν 3 ώρες να πάνε και 3 ώρες να γυρίσουν από τη πόλη μέχρι τον Εσταυρωμένο.

Και μεροκάματο σε είδος. Να του δώσει 2 οκάδες κουκιά, 2 οκάδες πατάτες. Αυτά που είχε άμεση ανάγκη.

• Ποτέ ομαλοποιήθηκε η κατάσταση ;

Η κατάσταση αρχίζει να ομαλοποιείται όταν ο συντοπίτης μας ο Τσουδερός είναι υπουργός και χρηματοδοτεί το Ρέθυμνο για να γίνουν έργα. Τότε αρχίζουν οι δουλειές, αρχίζουν τα μεροκάματα, βγάζει κονδύλια να ανοίξει ο δρόμος προς Ηράκλειο, ένα κομμάτι προς Αη Βασίλη και Αμάρι και προς τα Χανιώτικα. Δούλεψε κόσμος πολύς σε αυτά τα δημόσια έργα. Δόθηκαν τόσα χρήματα για έργα στο Ρέθυμνο όσα δεν δόθηκαν μετά από 50 με 70 χρόνια. Μακάρι να βρεθούν και άλλοι να συνεχίσουν την έρευνα γιατί εγώ κουράστηκα με αυτή τη δουλειά. Μακάρι να βρεθούν και άλλοι που να συμπληρώσουν. Γιατί τονίζω ότι είναι κομμάτι της ιστορίας πολύ πολύ σοβαρό και αξιόλογο, το οποίο ήταν σκοτεινό.

• Εσύ είχες την αμεσότητα της επικοινωνίας και είχες και τη πρωτογενή πληροφόρηση, από τους παλιούς μικρασιάτες, την πρώτη γενιά, πρόλαβες να μιλήσεις με κόσμο.

 Ναι, έχω 75 κασέτες ηχογραφημένες. Το κίνητρο για το γράψιμο, μου το έδωσαν δύο άνθρωποι που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Ο Γιώργος Εκκεκάκης και η Μαρία Τσιριμονάκη. Συγκεκριμένα η Μαρία η Τσιριμονάκη  όταν της είπα τι πληροφορίες έχω συλλέξει έλεγε «τι τα κρατάς στα συρτάρια, θα φύγεις κάποια στιγμή και θα στα πετάξουνε». Αυτή με έσπρωξε και ο Γιώργος Εκκεκάκης.

• Αυτά που εισέπραττες από τους μικρασιάτες πρώτης γενιάς, στο πέρασμα των χρόνων, μετά από 30 χρόνια που άρχισες να συζητάς μαζί τους και είχαν ηρεμήσει τα πράγματα, υπήρχαν μέσα τους κακά συναισθήματα, υπήρχε κακή εικόνα, κακή ανάμνηση ;

Και ναι και όχι. Για παράδειγμα έχουμε μαρτυρίες από τον Μαρουλά και μας λένε ότι τάδε μας υποδέχτηκε έτσι ο τάδε έτσι,  ο άλλος ήρθε να μου καταπατήσει τα σύνορα για τον κλήρο. Στον Μαρούλα, πήγαν 105 οικογένειες, πάνω από 300 άτομα, έμεναν μέσα στα χαλάσματα

Έχω μαρτυρία του πατέρα μου, που πήγαν στην Αγία Παρασκευή, αφού στη Αγία Τριάδα δεν βρήκαν τίποτα, η αδελφή του τότε 20 χρονών είδε τη κακομοιριά και τη στέγη που βρήκανε και έβαλε τα κλάματα. Και πάνε 2 συνομήλικες της χωριανές και της είπαν «σιώπα κοπελιά μου και έπαε θα περάσουμε καλά». Τους πήγαν λέει παξιμάδια και ελιές για να φάνε που δεν είχαν τίποτα.

Εγώ πιστεύω ότι τα θετικά είναι τα περισσότερα, οι μαρτυρίες είναι συγκλονίστηκες. Έχουμε και αντίθετα, αλλά ευτυχώς είναι λίγα.

• Ποιο είναι το επόμενο βήμα, τι μένει ακόμη στην αφάνεια από αυτή τη τεράστια σελίδα ιστορίας;

Θα πρέπει να κάνω μια αναφορά στους πίνακες που υπάρχουν σε αυτό το βιβλίο. Κατάφερα από τα 4.200 ονόματα που έφτασαν στο Ρέθυμνο να καταχωρήσω στο βιβλίο τις 4.000. Σε ένα άλλο πίνακα ακόμα πιο σπάνιο έχω καταχωρήσει 436 ονόματα, τρομερός αριθμός ρεθυμνιωτών που σκοτώθηκαν στη Μικρά Ασία στο πόλεμο. Τρομερός αριθμός, τόσα θύματα δεν είχαμε στον Παγκόσμιο στην Αλβανία.

Στο Αμάρι πήγαν ελάχιστοι γιατί δεν υπήρχαν περιούσιες για ανταλλάξιμα και στο Αη Βασίλη επίσης. Ο κύριος όγκος έπεσε στο κεντρικό και στο ανατολικό Ρέθυμνο. Είναι ένα κίνητρο για της νέες γενιές για όσους θέλουν να φτιάξουν ένα γενεαλογικό δέντρο, είναι ένα κίνητρο να βρουν τη καταγωγή τους, έχω καταχωρήσει και τον τόπο καταγωγής. Έχω βρει ότι οι Ρεθυμνιώτες πρόσφυγες ήρθαν όχι από μία πόλη, όχι από πέντε αλλά από 104 περιοχές. Καταλαβαίνετε λοιπόν μια πανσπερμία με τους Κρητικούς που έχουν αλλά ήθη αλλά έθιμα, σε κάποιες λεπτομέρειες άλλη νοοτροπία

• Είδαμε δυστυχώς επανάληψη της ιστορίας. Και μόνο στη σκέψη ότι κάποιοι θα έρθουν εδώ για να φιλοξενηθούν προσωρινά, είδαμε επανάληψη της ιστορίας και αυτό δεν είναι καλό. Είδαμε πως αντέδρασε το σύνολο της κοινωνίας εκείνη την εποχή το είπες και είναι τεράστια προσφορά αυτό το οποίο καταγράφεις. Και είναι σημαντικό για να καταλάβει κανείς τη συμπεριφορά τους αλλά και το μεγαλείο της προσφοράς των γυναικών και όσων βοήθησαν

Των συλλόγων και του Λυκείου Ελληνίδων. Όλες οι αρχόντισσες του Ρεθύμνου και είναι κατοχυρωμένα και τα ονόματα, πέταξαν τα καπέλα και έτρεχαν στους καταυλισμούς για να μοιράζουν ρούχα και συσσίτια. Βέβαια, προσφυγιά η μια προσφυγιά και η άλλη αλλά εκείνη η προσφυγιά ήταν διαφορετική. Διότι έφυγαν οι μικρασιάτες αποδεκατισμένοι κάτω από φοβερή βία, αν δείτε στοιχεία, το 60% ήταν γυναίκες και το 40% άντρες 65-35. Γιατί τους κράτησαν όλους από 18 ως 45.Αλλο φεύγω, γίνομαι πρόσφυγας άλλο διώχνω με τη βία. Από τη μια στιγμή στην άλλη.

Πηγή: goodnet