Σφυροχάμπιολο: Ο αιώνιος «σύντροφος» των Κρητικών βοσκών

Δεν υπάρχει Κρητικός μεγάλης ηλικίας που να μεγάλωσε σε κάποιο ορεινό χωριό του νησιού και να μην θυμάται το σφυροχάμπιολο. Τον Κρητικό «αυλό» που συντροφεύει εδώ και αιώνες τους βοσκούς στην ποιμενική τους ζωή και αποτελεί ένα ακόμη ξεχωριστό κομμάτι της τεράστιας λαογραφικής και μουσικής παράδοσης του τόπου. Η απλότητα, ο χαρακτήρας του χειροποίητου μουσικού οργάνου και ο ιδιαίτερος ήχος του, είναι για αιώνες συνδεδεμένα με την ίδια την Κρήτη…

Γράφει ο Αντώνης Τσαλίκης για το Daynight.gr

Σήμερα η εποχή είναι τόσο διαφορετική από τα παλιά χρόνια της Κρήτης που δεν υπήρχαν πολυτέλειες της τεχνολογίας. Επιστρέφοντας στις μακρινές δεκαετίες που οι βοσκοί από άκρη σε άκρη στο νησί πέρναγαν αμέτρητες ώρες μοναξιάς, συναντάμε αρκετά αυτοσχέδια μουσικά όργανα που φτιάχνονταν από απλά υλικά όπως το Σφυροχάμπιολο το οποίο ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα.

Τι είναι το παραδοσιακό Σφυροχάμπιολο;

Το σφυροχάμπιολο είναι ένα είδος φλογέρας μικρού μεγέθους η οποία φτιάχνεται από χοντρό και μακρύ καλάμι. Το μήκος του είναι περίπου 20-25 εκατοστά, έχει άνοιγμα οπής περίπου οκτώ χιλιοστών στην μία πλευρά και κομμένο λοξά το τμήμα που φυσάει ο οργανοπαίκτης και κλεισμένο με τον “πείρο ή σούρο”, ένα είδος τάπας με λεπτή σχισμή για να περνά ο αέρας. Πάνω στον καλαμένιο κύλινδρο και εκεί που τελειώνει ο «πείρος» ανοίγεται μια συνήθως τετράγωνη μικρή τρύπα και στη συνέχεια πιο κάτω στην επιφάνεια έξι τρύπες μπροστά και μία πίσω που χρησιμεύουν για τη μελωδία.

Το εσωτερικό άνοιγμα και το μάκρος του καλαμιού δίνουν ανάλογα με το ύψος ή τη βαρύτητα του τόνου. Το επιστόμιο είναι όμοιο με την κοινή σφυρίχτρα, για αυτό το σφυροχάμπιολο μοιάζει αρκετά και με τη γερμανική φλογέρα. Είναι όργανο με μια πλήρη οκτάβα και παίζει, εκτός από κοντυλιές και σκοπούς πηδηχτούς, συρτούς και άλλες κατηγορίες χορευτικών μελωδιών με μεγαλύτερη σε έκταση μουσική κλίμακα. Ο παίκτης με το αριστερό χέρι καλύπτει 4 τρύπες: τη μια που είναι στο πίσω μέρος του καλαμιού με τον αντίχειρα, και τις δύο πρώτες στην ορθή όψη με τον δείκτη και τον παράμεσο. Οι υπόλοιπες τρεις καλύπτονται με τα δάκτυλα του δεξιού χεριού: δείκτη, μέσω και παράμεσο.

Θυμίζει φυσικά αρκετά αντίστοιχα όργανα σε ολόκληρη την Ελλάδα και στην ίδια την Κρήτη έχει ακρετές διαφορετικές ονομασίες ανάλογα την περιοχή. Στη δυτική Κρήτη ο αυλός ονομάζεται χαμπιόλι και μπαμπιόλι, στην επαρχία Σελίνου θιαμπόλι, στον Κρουσώνα (Ηρακλείου) πειροχάμπουλο, «γιατί του βάζομε πείρο από σφάκα (πικροδάφνη)», στα Βορίζα (Ηρακλείου) γλωσσοχάμπουλο και σφυροχάμπουλο κ.τ.λ.

Το Σφυροχάμπιολο ή απλά θιαμπόλι, κατεξοχήν μουσικό όργανο των βοσκών, παίζεται τις περισσότερες φορές μόνο του. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως, όταν ο παίκτης είναι επιδέξιος, μπορεί να παίξει και σε συνδυασμό με τη λύρα ή το λαούτο!

Στο πέρασμα των αιώνων, τα μικρά αυτά ποιμενικά όργανα συμβόλιζαν όλο και περισσότερο την δημοτική μουσική και την απλότητα στην ζωή των βοσκών σε κάθε γωνιά του νησιού. Την κατασκευή και χρήση σφυροχάμπιολων βρίσκουμε ακόμη και σε ιστορικές πηγές Έλληνων Ορθόδοξων ιερωμένων του 15ου αιώνα…

Στο παρακάτω βίντεο παρακολουθείστε τον τρόπο με τον οποίο φτιάχνεται με μεράκι το παραδοσιακό Σφυροχάμπιολο και γνωρίστε μερικά από τα πιο σημαντικά τεχνικά και λαογραφικά στοιχεία αυτού του τόσο ιδιαίτερου ποιμενικού οργάνου: