Φουρνελάδες: Οι «ειδικοί» των ανατινάξεων στο παρελθόν της Κρήτης

Τα χρόνια περνάνε και τα επαγγέλματα του παρελθόντος που χάνονται είναι πράγματι πολλά. Κάποτε στην Κρήτη υπήρχαν τεχνίτες που ήταν απόλυτα απαραίτητοι στην καθημερινή ζωή όσο και αν στις ημέρες μας πολλοί δεν γνωρίζουμε ούτε λίγο το αντικείμενο τους. Οι φουρνελάδες είναι σίγουρα «ειδικοί» περασμένων δεκαετιών που ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία. Τεχνίτες των βράχων και της γης που αποτελούσαν την λύση για οποιοδήποτε Κρητικό ήθελε να ανατινάξει κάποιο σημείο για συγκεκριμένο λόγο. Όσο μακρινό και αν μας ακούγεται σήμερα, τόσο περιζήτητοι ήταν κάποτε οι φουρνελάδες για την διάνοιξη δρόμων, το ίσιωμα ανώμαλου βραχώδους εδάφους κ.α.

Γράφει ο Αντώνης Τσαλίκης για το Daynight.gr

Τον προηγούμενο αιώνα, που η τεχνολογία δεν είχε φτάσει για τα καλά στην καθημερινή ζωή της Κρήτης, η ανάγκη για ελεγχόμενες ανατινάξεις σε λατομεία πέτρας ήταν μεγάλη αλλά αντίστοιχα μεγάλος ήταν και ο κίνδυνος. Τα ατυχήματα που είχαν καταγραφεί στο νησί ήταν πολλά και συνήθως με σοβαρές συνέπειες. Εύλογο λοιπόν που οι περισσότεροι ντόπιοι αμέσως σκέφτονταν να αναλάβει την ανατίναξη κάποιος που να γνωρίζει. Οι μάστορες λοιπόν των «φουρνέλων» ήταν οι φουρνελάδες που κατείχαν τις γνώσεις των επικίνδυνων υλικών, της ορθής διαδικασίας και ευρύτερα όλων όσων παραγόντων έπρεπε να ελέγξουν.

Οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν μόνιμη απασχόληση όπως είναι λογικό, αλλά χρειάζονταν συχνά σε διάφορες περιοχές. Ήταν άνθρωποι που εργάζονταν κατά κύριο λόγο σε νταμάρια ως μόνιμοι εργάτες και έβγαζαν ένα επιπλέον εισόδημα από τις ιδιαίτερες γνώσεις που είχαν. Η αμοιβή όπως βέβαια έχουν αναφέρει οι παλιοί φουρνελάδες δεν ήταν αντίστοιχη της επικινδυνότητας του επαγγέλματος.  Ήταν ωστόσο δύσκολες εποχές που ακόμη και τα λίγα παραπάνω χρήματα έκαναν διαφορά στον μήνα της οικογένειας.

Σε κάθε περίπτωση, η ζωή στην Κρήτη δεν θα ήταν η ίδια χωρίς τις τολμηρές ικανότητες που είχαν οι φουρνελάδες. Ήταν εκείνοι που με τις προσεκτικές εκρήξεις τους «πρόσφεραν» την πέτρα που χρειάζονταν όλοι οι Κρητικοί για το χτίσιμο των σπιτιών, «άνοιξαν» δρόμους από χωριό σε χωριό και απαραίτητους λάκκους σε αμέτρητα χωράφια του νησιού. Οι παππούδες μας μέχρι και σήμερα αναγνωρίζουν την μεγάλη αξία του ξεχασμένου αυτού επαγγέλματος.

Τα εργαλεία και η τεχνική των φουρνελάδων

Οι Κρητικοί «ειδικοί» των ανατινάξεων είχαν την ανάγκη συγκεκριμένων εργαλείων όπως κάθε μάστορας της εποχής. Η δουλειά τους δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς το απαραίτητο τρυπάνι που ήταν φυσικά τότε χειροκίνητο. Σίγουρα οι φουρνελάδες σήμερα θα ζήλευαν πολύ όλα τα σύγχρονα εργαλεία που έκαναν την δουλειά τους πολύ πιο εύκολη αν και όχι λιγότερο επικίνδυνη.

Πέρα από το χειροκίνητο «αρίδι» ήταν εργαλεία δουλειάς οι αξίνες, οι βαριοπούλες, οι κασμάδες, οι διάφορων μεγεθών λοστοί και διάφορα δευτερεύοντα αντικείμενα όπως φτιαράκια, σκούπες και στεγνά πανιά. Όσον αφορά τα υλικά ανατίναξης, αυτά ήταν το μπαρούτι και τα βραδύκαυστα φιτίλια.

Η πρώτη κίνηση του παλιού φουρνελά ήταν να πάρει στο χέρι το απαραίτητο τρυπάνι, να καθίσει σταθερά πάνω στο εκάστοτε βράχο και να ξεκινήσει το τρύπημα. Με το ένα χέρι στο τρυπάνι και με το άλλο στην χειροκίνητη μανιβέλα του, άνοιγε σιγά σιγά την τρύπα στο βράχο καθώς γύρναγε με δύναμη την μανιβέλα. Αμέσως γίνεται αντιληπτή η δυσκολία της όλης διαδικασίας καθώς δεν υπήρχαν οι σημερινές ευκολίες των αυτόματων μηχανημάτων.

Στη συνέχεια και αφού έριχνε συχνά νερό στην τρύπα για να τρυπηθεί πιο εύκολα η πέτρα, χρησιμοποιούσε τους διάφορους λοστούς για να βαθύνει ακόμη περισσότερο την τρύπα. Στην αρχή έβαζε λοστούς μικρού μεγέθους και σταδιακά όλο και μεγαλύτερους. Ιδιαίτερη σημασία είχε το σχήμα του λοστού που έπρεπε στην άκρη να είναι πλατύς και κοφτερός ώστε να μην κολλάει κατά το τρύπημα της πέτρας.

Όσο χρησιμοποιούσε τους μικρούς λοστούς η δουλειά του φουρνελά δεν χρειαζόταν βοηθό. Ωστόσο, όταν έπρεπε να χρησιμοποιήσει μεγαλύτερους λοστούς, τότε έπρεπε ο ίδιος να περιστρέφει με το χέρι τον λοστό όσο ο βοηθός του τον χτύπαγε με δύναμη αλλά σταθερά για να μπει πιο βαθιά στο βράχο. Ήταν ένα τμήμα της όλης διαδικασίας που ήθελε αυτοσυγκέντρωση και ρυθμική εργασία για να μην υπάρξει ατύχημα. Ανάλογα με το μέγεθος της έκρηξης που ήθελαν, άνοιγαν τρύπες μήκους από 20 εώς 50 εκατοστών

Όταν η τρύπα ήταν έτοιμη, ξεκίναγε η δουλειά με τα εκρηκτικά. Πρώτη προτεραιότητα των φουρνελάδων ήταν να είναι εντελώς στεγνή η τρύπα που είχαν ανοίξει. Αν ήταν, τότε έριχναν στο πάτο της μπαρούτι και μετά το φυτίλι που έπρεπε να ακουμπάει στο εκρηκτικό υλικό. Πάνω από το μπαρούτι έβαζαν ένα μικρό κομμάτι στεγνό χαρτί και έπειτα λίγο λίγο στεγνό χώμα. Το χώμα που έριχναν στην τρύπα, το χτύπαγαν συχνά με την ανάποδη μεριά της βαριοπούλας ώστε να είναι τελικά συμπαγές και να μπορεί να κρατήσει αντίσταση στην πίεση των αερίων της έκρηξης.  Σταδιακά λοιπόν και με αργό ρυθμό έμπαινε το χώμα στην τρύπα το οποίο δεν θα έπρεπε να έχει ίχνος υγρασίας.

Στο τέλος αφού ήταν όλα σωστά δουλεμένα στην τρύπα του βράχου, άφηναν πολλά μέτρα φυτίλι και έλεγχαν καλά μήπως υπάρχει κάποιος σε σχετικά κοντινή απόσταση από το σημείο που θα γινόταν η έκρηξη. Πάντα όμως λίγες στιγμές πριν ανάψουν το φυτίλι φώναζαν αρκετές φορές για σιγουριά τη φράση «Βάρδα φουρνέλοοοο»! Έπειτα από τόσα ατυχήματα, ήταν προτεραιότητα να αποτρέψουν τυχόν περαστικούς που πλησιάσουν περισσότερο στην περιοχή και να χτυπηθούν από τις πέτρες της ανατίναξης.

Όταν το φυτίλι είχε πια ανάψει, έτρεχαν αμέσως να κρυφτούν σε ένα ασφαλές μέρος που φυσικά είχαν βρει από νωρίς ώστε να μην κινδυνέψουν και οι ίδιοι! Το «φουρνέλο» έπειτα από μερικά δευτερόλεπτα έσκαγε και η μυρωδιά σκόνης και μπαρουτιού έμενε για ώρα στην περιοχή της ανατίναξης.

Μπορεί σήμερα η δουλειά των φουρνελάδων να έχει ξεχαστεί, αλλά σίγουρα δεν παύουμε να θαυμάζουμε όλα όσα πρόσφεραν με τόλμη και προσοχή για δεκαετίες στο νησί της Κρήτης…