«Ζεύκι»: Το ολοήμερο υπαίθριο γλέντι που γέμιζε τις ψυχές των παλιών Κρητικών!

Όπως αλλάζουν τόσα και τόσα πράγματα στην καθημερινότητα των Κρητικών στο πέρασμα του χρόνου, έτσι έχει αλλάξει και ο τρόπος με τον οποίο διασκεδάζουν. Η μοντέρνα εποχή που ζούμε τις τελευταίες δεκαετίες δεν έχει παρά ελάχιστη σχέση με το παρελθόν του νησιού. Η διάθεση των ντόπιων για γλέντια μπορεί να παραμένει «ζωντανή» αλλά οι παλιοί ξέρουν. Κάποτε οι συναθροίσεις συγγενών και φίλων όπως το ξεχασμένο πια «ζεύκι», είχαν αυθεντικότητα και αξέχαστες στιγμές καλοπέρασης παρά τις δυσκολίες της ζωής τα παλιά χρόνια.

Γράφει ο Αντώνης Τσαλίκης για το Daynight.gr 

Σήμερα αν ρωτήσεις τι είναι το ζεύκι, οι περισσότεροι Κρητικοί δεν θα γνωρίζουν την απάντηση. Ιδιαίτερα οι νεότεροι που δεν έχουν ιδιαίτερα καλή σχέση με το παρελθόν του νησιού και την λαϊκή παράδοση που απλόχερα τους προσφέρουν οι παππούδες και οι γιαγιάδες τους. Η ζωή έχει γίνει πιο άνετη, οι προτεραιότητες έχουν διαφοροποιηθεί και τα αυθεντικά γλέντια όλο και περιορίζονται. Κάτι που δεν συνέβαινε πριν από έναν αιώνα στην Κρήτη.

Κάποτε, σε εκείνη την μακρινή περίοδο, οι ντόπιοι γνώριζαν πολύ καλά πόσο σημαντικές ήταν οι «μαζώξεις» των οικογενειών και των φίλων για την ισορροπία της καθημερινότητας. Ανάμεσα στις απαιτητικές υποχρεώσεις των αγρών, του νοικοκυριού και κάθε άλλης εργασίας, οι παλιοί Κρητικοί πάντα έβρισκαν τον χρόνο για ένα απολαυστικό φαγοπότι και ξεφάντωμα με παραδοσιακούς χορούς.

Η προέλευση της λέξης «ζεύκι»

Η «ρίζες» της λέξης ζεύκι στο παρελθόν δεν είναι ξεκάθαρες. Ακόμη και σήμερα η ετυμολογία της λέξης και η προέλευση της έχει αρκετές εκδοχές. Άλλες έχουν να κάνουν με την τουρκική γλώσσα, άλλες με την ελληνική και ορισμένες με την αρχαία μυθολογία!

Η πιθανότερη εκδοχή για όσους ασχολούνται με την γλωσσολογία και την λαογραφία, είναι η λέξη ζεύκι να προέρχεται από την τουρκική λέξη zevk που σημαίνει γενικά απόλαυση-διασκέδαση-καλοπέραση. Βέβαια ορισμένοι επιμένουν πως δεν έχει τουρκική προέλευση αλλά ελληνική. Προέρχεται όπως υποστηρίζουν από το ρήμα “ζεύγνυμι” που σημαίνει το αντάμωμα των ανθρώπων. Λίγοι τέλος θεωρούν πως η συγκεκριμένη ονομασία του ανταμώματος βγαίνει από άλλο ρήμα, το ζάω που σημαίνει βρίσκομαι στην ακμή της ηλικίας μου «στα καλύτερα μου».

Σύμφωνα με κάποιους άλλους που έχουν ασχοληθεί με το θέμα, η λέξη ζεύκι ίσως να έχει ακόμη βαθύτερες ρίζες στην ιστορία. Ίσως να σημαίνει και «ευχή στο Ζευς (Δία)» με βάση τα στοιχεία πως στους αρχαίους χρόνους κάτοικοι του νησιού συγκεντρώνονταν και έψηναν σφαγμένα ζώα υπό την μορφή δέησης-θυσίας στον θεό Δία.

Πώς προετοιμάζονταν για το ζεύκι;

Το ζεύκι μπορεί να ήταν μια απλοϊκή συνάθροιση συγγενών και συγχωριανών στην ύπαιθρο της Κρήτης, όμως η προετοιμασία του χρειαζόταν εβδομάδες. Ανάλογα με την εποχή, τον αριθμό όσων θα ερχόντουσαν και βεβαίως τις προτιμήσεις τους, γίνονταν ξεκάθαρο το πόσο έπρεπε να οργανωθούν και τι να προσέξουν. Όλοι ήξεραν πως για να απολαύσουν μια τέτοια ημέρα, θα έπρεπε να έχουν φροντίσει για αυτό και να έχουν συνεισφέρει μια μικρή βοήθεια. Είτε επρόκειτο για βοήθεια οικονομική για αγορά αγαθών ή προσφορά δικών τους ειδών όπως κρέατα, τυριά κτλ είτε με απλή βοήθεια στο μαγείρεμα και το κουβάλημα.

Πρώτο και σημαντικότερο βέβαια ήταν το κρέας. Χωρίς πολυτέλειες φυσικά, τα «σφαχτά» αρνιά, κατσίκια ή χοίροι, ήταν απαραίτητα για το ζεύκι. Συνήθως τα ζώα τα πρόσφεραν όσοι είχαν δικά τους στις μάντρες ενώ σε λιγότερες περιπτώσεις πήγαιναν στην αγορά και αγόραζαν μια-δυο ημέρες πριν όσα χρειάζονταν. Σε κάθε περίπτωση, την προηγούμενη ημέρα του γλεντιού τα έσφαζαν και συνέχιζαν με το κόψιμο σε κομμάτια για όλους. Τα «γουλίδια» ήταν αυτό που συναντούσες περισσότερο στα ζεύκια. Αυτά ήταν μέτρια κομμάτια κρέατος περασμένα σε σούβλες που θα έμπαιναν στην φωτιά αφού τα είχαν αλατίσει και περιποιηθεί κατάλληλα.

Παράλληλα με τα κρέατα, εννοείται πως συγκεντρώνονταν και προετοιμάζονταν όλα τα αγαθά σε κάποιο σπίτι  το οποίο ήταν συνήθως του διοργανωτή. Από την παραμονή ή την ίδια ημέρα νωρίς νωρίς το πρωί, όλοι βοηθούσαν στην μεταφορά των τροφίμων. «Φόρτωναν» ψωμιά από τους ξυλόφουρνους στα κοφίνια, τυριά, φρούτα και διάφορα σαλατικά σε άλλα κοφίνια διαφόρων μεγεθών και βεβαίως άφθονη ρακί και κρασί σε φλασκιά ή τις γνωστές μπουκάλες με την κάλυψη ψάθας για προστασία.

Η ημέρα που όλοι περίμεναν

Όταν είχε πια ολοκληρωθεί η προετοιμασία για το αντάμωμα και έφθανε η ημέρα που όλοι περίμεναν, έμεναν οι δουλείας της τελευταίας στιγμής. Αυτές ήταν η τελική επιλογή για το που ακριβώς στην ύπαιθρο θα γινόταν το ζεύκι, ο καθαρισμός τους χώρου που θα κάθονταν και φυσικά το μαγείρεμα-ψήσιμο όσων είχαν ετοιμάσει οι άντρες και οι νοικοκυρές.

Δεν γινόταν ζεύκι χωρίς «κουβάλημα» σεντονιών ή κουρελούδων όπως φυσικά και σκιάς από κάποια μεγάλα δέντρα στην εξοχή. Το ολοήμερο φαγοπότι και γλέντι ήθελαν προσοχή στην λεπτομέρεια. Ο χώρος που θα επέλεγαν έπρεπε να καθαριστεί πολύ καλά από κλαριά, χόρτα και αγκάθια ενώ δεν υπήρχε περίπτωση να μην βρίσκεται κάπου σκιά για να κάτσουν από κάτω τουλάχιστον οι πιο ηλικιωμένοι και τα παιδιά. Ο ήλιος, το πολύ φαγητό και το αλκοόλ όπως όλοι ξέρουμε θέλουν τρόπο και όχι υπερβολές…

Κάπου εκεί γύρω ιδανικά θα έπρεπε να υπάρχει και μια πηγή για νερό για να κρατήσει ώρες το ζεύκι. Όσο νερό και αν κουβάλαγαν οι άνδρες, ειδικά το καλοκαίρι μπορεί και να μην έφτασε. Οπότε τις περισσότερες φορές το αντάμωμα γινόταν σε μέρος με τρεχούμενο νερό, μεγάλα πλατάνια για ίσκιο και άπλα όπως πολλοί ήθελαν για άνετους χορούς όταν «άναβε» το κέφι.

Η στιγμή που μπορούμε να πούμε πως ξεκίναγε πραγματικά το ζεύκι ήταν όταν ετοιμάζονταν τα κρεατικά. Τότε ήταν που συνήθως ο διοργανωτής καλούσε με μια φωνή όλους όσους βρίσκονταν τριγύρω του για να φάνε. Με μια πρόταση όπως «κοπιάστε να πάρουμε όλοι παρέα από ένα μεζέ και να πιούμε κρασί», αμέσως όσοι είχαν βοηθήσει στην διοργάνωση αυτής της ημέρας σηκώνονταν από πέτρες και στρωσίδια για να πάρουν τους μεζέδες τους. Οι ψήστες έδιναν τα κομμάτια κρέας που ήθελαν μικροί και μεγάλοι, οι «κεραστές» δεν σταμάταγαν να κερνάνε κρασί ή ρακί όποιον ήθελε από την μεγάλη παρέα και όλοι μαζί αντάλλαζαν ξανά και ξανά ευχές για καλή τύχη και βοήθεια από τον θεό.

Μόλις ολόκληρη η παρέα φίλων και συγγενών είχε φάει όσο χρειαζόταν για το γλέντι και ευχαριστούσε ο έναν τον άλλο για την όμορφη ημέρα, ακολουθούσαν τα πρώτα τραγούδια. Δεν χρειαζόταν πολύ μετά από τέτοια αναμονή εβδομάδων για να ξεκινήσει το πραγματικό γλέντι και οι παραδοσιακοί χοροί που πολλές φορές βαστούσαν μέχρι το βράδυ.

Τότε ήταν που όλοι πια ευχαριστημένοι για τις όμορφες στιγμές που πέρασαν, έκαναν ξανά το καλό μαζεύοντας τα άδεια μπουκάλια, ότι είχαν στρώσει για να καθίσουν, φαγητά που ίσως έμειναν φυσικά τα υπολείμματα της φωτιάς που έψησαν. Κατά τον δρόμο της επιστροφή στο χωρίο ή την πόλη, η διάθεση για ξεκούραση ήταν στο μυαλό των περισσότερων μετά από μια τέτοια γεμάτη ημέρα…