Πώς θα είναι ο κόσμος μετά τον κοροναϊό-Ερχεται το τέλος της ιδιωτικότητας;

Ο Ισραηλινός συγγραφέας και διανοητής Γιουβάλ Νόα Χαράρι με βαρυσήμαντο άρθρο του σημειώνει ότι οι λαοί οδηγούνται στο ψευτοδίλημμα…

Ο πλανήτης βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας καθώς ο κοροναϊός έχει πάψει πια να αποτελεί έναν… αόρατο και αόριστο εχθρό που κάποια στιγμή θα ερχόταν σε μορφή πανδημίας. Εχει πάψει επίσης να αποτελεί μόνο πρόβλημα της Κίνας -όπως αρκετοί θεωρούσαν στις αρχές του 2020 υποτιμώντας και αψηφώντας την επικινδυνότητα του ιού- αλλά είναι πλέον ένα παγκόσμιο ζήτημα ζωής ή θανάτου. Ο κορονοϊός είναι εδώ προκαλώντας ένα ολοκληρωτικό lockdown στον πλανήτη. Κάποια στιγμή όμως, αργά ή γρήγορα, θα φύγει. Απώλειες δυστυχώς υπάρχουν και θα υπάρξουν μέχρι το τέλος της παρούσας κρίσης. Ωστόσο το ανθρώπινο γένος θα επιβιώσει…

Το ερώτημα που εγείρεται είναι πώς θα είναι ο κόσμος μετά τον κοροναϊό. Ο Ισραηλινός συγγραφέας και διανοητής Γιουβάλ Νόα Χαράρι, επιχειρεί να απαντήσει σε αυτό αναλύοντας την επόμενη ημέρα της παγκόσμιας κρίσης που έχει προκαλέσει ο επικίνδυνος ιός μέσω ενός βαρυσήμαντου άρθρου που δημοσιεύτηκε στους Financial Times.

Ο πολυδιαβασμένος συγγραφέας των βιβλίων «Sapiens – Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου» και «Homo Deus – Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος» σημειώνει, μεταξύ άλλων, ότι, σε καιρούς δύσκολους, οι λαοί οδηγούνται στο ψευτοδίλημμα να επιλέξουν αν επιθυμούν να θυσιαστεί η ιδιωτικότητά τους στον βωμό της υγείας τους, ενώ τονίζει πως η ανθρωπότητα έχει μπροστά της δύο ιδιαίτερα σημαντικές επιλογές: την ολοκληρωτική παρακολούθηση ή την ενδυνάμωση των πολιτών και την εθνικιστική απομόνωση ή την παγκόσμια αλληλεγγύη.

Η μεγαλύτερη κρίση της γενιάς μας

Διαβάστε το βαρυσήμαντο άρθρο του Γιουβάλ Νόα Χαράρι:

Η ανθρωπότητα βρίσκεται τώρα αντιμέτωπη με μια παγκόσμια κρίση, ίσως τη μεγαλύτερη της γενιάς μας. Οι αποφάσεις που θα λάβουν οι πολίτες και οι κυβερνήσεις τις επόμενες εβδομάδες πιθανώς θα διαμορφώσουν πιθανώς τον κόσμο για τα επόμενα χρόνια, όχι μόνον τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, αλλά και την οικονομία μας, την πολιτική και τον πολιτισμό.

Πρέπει να δράσουμε γρήγορα και αποφασιστικά. Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των ενεργειών μας. Όταν επιλέγουμε μεταξύ διάφορων εναλλακτικών, πρέπει να σκεφτόμαστε όχι μόνο πώς θα αντιμετωπίσουμε την άμεση απειλή, αλλά και πώς θα είναι ο κόσμος που θα κατοικούμε όταν περάσει η καταιγίδα. Ναι, η καταιγίδα θα περάσει, η ανθρωπότητα θα επιβιώσει, οι περισσότεροι από εμάς θα είμαστε ακόμα ζωντανοί –αλλά θα κατοικούμε σε έναν διαφορετικό κόσμο.

Πολλά από τα βραχυπρόθεσμα μέτρα έκτακτης ανάγκης θα γίνουν στο μέλλον αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Αυτή είναι η φύση των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Κάνουν τις ιστορικές συγκυρίες και διαδικασίες να προχωρούν σε fast-forword. Αποφάσεις που υπό κανονικές συνθήκες μπορεί να χρειάζονταν χρόνια διαβουλεύσεων για να ληφθούν, παίρνονται πλέον μέσα σε λίγες ώρες. Ανώριμες ακόμη και επικίνδυνες τεχνολογίες χρησιμοποιούνται υπό την πίεση των γεγονότων, επειδή ο κίνδυνος της απραξίας είναι μεγαλύτερος.

Χώρες ολόκληρες μετατρέπονται σε πειραματόζωα σε μεγάλης κλίμακας κοινωνικά πειράματα. Τι συμβαίνει όταν όλοι εργάζονται από το σπίτι και επικοινωνούν μόνο εξ αποστάσεως; Τι συμβαίνει όταν ολόκληρα σχολεία και πανεπιστήμια κάνουν τα μαθήματα διαδικτυακά; Σε κανονικούς καιρούς οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις και τα εκπαιδευτικά συμβούλια δεν θα συμφωνούσαν ποτέ στη διεξαγωγή τέτοιων πειραμάτων. Αλλά αυτοί δεν είναι κανονικοί καιροί.

Εθνικιστική απομόνωση ή παγκόσμια αλληλεγγύη

Στην παρούσα κρίση, βρισκόμαστε μπροστά σε δύο ιδιαίτερα σημαντικές επιλογές: Η πρώτη αφορά την ολοκληρωτική παρακολούθηση ή την ενδυνάμωση των πολιτών. Η δεύτερη αφορά την εθνικιστική απομόνωση ή παγκόσμια αλληλεγγύη.

Προκειμένου να σταματήσει η πανδημία, ολόκληροι πληθυσμοί καλούνται να συμμορφωθούν με συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές. Και υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι για να επιτευχθεί αυτό: μια μέθοδος είναι να παρακολουθεί η κυβέρνηση τους πολίτες και να τιμωρεί όσους παραβιάζουν τους κανόνες. Σήμερα, για πρώτα φορά στην ανθρώπινη ιστορία, η τεχνολογία καθιστά εφικτή τη διαρκή παρακολούθηση όλων ανά πάσα στιγμή. Πριν από πενήντα χρόνια, η KGB δεν μπορούσε να παρακολουθεί τα 240 εκατ. Σοβιετικών πολιτών επί 24 ώρες το 24ωρο, αλλά ούτε θα μπορούσε να επεξεργαστεί αποτελεσματικά όλες τις πληροφορίες που θα συλλέγονταν. Η KGB βασιζόταν σε πράκτορες και αναλυτές και δεν μπορούσε να διαθέσει από έναν πράκτορα για κάθε πολίτη. Τώρα όμως, οι κυβερνήσεις μπορούν να βασίζονται σε πανταχού παρόντες αισθητήρες και ισχυρούς αλγορίθμους.

Στη μάχη τους ενάντια στην πανδημία του κορονοϊού, αρκετές κυβερνήσεις έχουν ήδη αναπτύξει τα νέα εργαλεία παρακολούθησης. Πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η Κίνα. Παρακολουθώντας προσεκτικά τα smartphones (έξυπνα κινητά) των πολιτών, χρησιμοποιώντας εκατοντάδες εκατομμύρια κάμερες με προγράμματα αναγνώρισης προσώπου και υποχρεώνοντας τους κατοίκους να ελέγχουν και να αναφέρουν τη θερμοκρασία του σώματος και την ιατρική τους κατάσταση, οι κινεζικές Αρχές όχι μόνο είναι σε θέση να εντοπίσουν άμεσα τους ύποπτους φορείς κορονοϊών, αλλά και τις κινήσεις τους και όποιον ήλθε σε επαφή μαζί τους. Εφαρμογές κινητών προειδοποιούν τους πολίτες για το πόσο κοντά βρίσκονται σε μολυσμένους ασθενείς.

Αυτού του είδους η τεχνολογία, δεν περιορίζεται μόνο στην Ανατολική Ασία. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπέντζαμιν Νετανιάχου, εξουσιοδότησε πρόσφατα την Ισραηλινή Υπηρεσία Ασφαλείας να αναπτύξει τεχνολογία επιτήρησης, η οποία συνήθως προορίζεται για τον πόλεμο κατά των τρομοκρατών και όχι για να παρακολουθεί ασθενείς με κορονοϊό. Κι όταν η αρμόδια κοινοβουλευτική υποεπιτροπή αρνήθηκε να εγκρίνει το μέτρο, ο Νετανιάχου το έκανε πράξη με ένα κατεπείγον διάταγμα.

Χειραγώγηση των ανθρώπων

Ισως θεωρείτε ότι όλα αυτά δεν είναι κάτι νέο, καθώς τα τελευταία χρόνια κυβερνήσεις και εταιρείες χρησιμοποιούν τις πιο εξελιγμένες τεχνολογίες για την παρακολούθηση και τη χειραγώγηση ανθρώπων. Ωστόσο, αν δεν είμαστε προσεχτικοί, η επιδημία μπορεί να σηματοδοτήσει μια σημαντική καμπή στην ιστορία της παρακολούθησης. Οχι μόνο επειδή θα μπορούσε να ομαλοποιήσει την ανάπτυξη εργαλείων μαζικής επιτήρησης σε χώρες που τις έχουν απορρίψει μέχρι τώρα, αλλά ακόμη περισσότερο επειδή σηματοδοτεί μια δραματική μετάβαση από την επιφανειακή στην εις βάθος παρακολούθηση.

Μέχρι τώρα, όταν το δάχτυλό σας άγγιζε την οθόνη του έξυπνου κινητού σας κι έκανε κλικ πάνω σε ένα σύνδεσμο (link), η κυβέρνηση ήθελε να μάθει που ακριβώς «κλικάρατε». Με την πανδημία, όμως, του κορονοϊού μετατοπίζεται η εστίαση του ενδιαφέροντος. Τώρα η κυβέρνηση θέλει να γνωρίζει τη θερμοκρασία του δακτύλου σας και την αρτηριακή πίεση κάτω από την επιδερμίδα του.

Ενα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε επεξεργαζόμενοι που βρισκόμαστε ως προς την παρακολούθηση, είναι ότι κανείς από εμάς δεν γνωρίζει πώς ακριβώς μας παρακολουθούν και τι μπορεί να φέρουν τα επόμενα χρόνια. Η τεχνολογία παρακολούθησης αναπτύσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και αυτό που έμοιαζε με επιστημονική φαντασία πριν από 10 χρόνια, σήμερα είναι «παλιά νέα». Ας σκεφτούμε υποθετικά ότι μια κυβέρνηση απαιτεί από κάθε πολίτη να φορά βιομετρικό βραχιόλι που παρακολουθεί τη θερμοκρασία του σώματος και τους καρδιακούς παλμούς 24 ώρες το 24ωρο.

Τα δεδομένα που θα προκύπτουν θα αποθηκεύονται και θα αναλύονται με κυβερνητικούς αλγορίθμους. Οι αλγόριθμοι θα γνωρίζουν ότι είστε άρρωστοι, πριν ακόμα το αντιληφθείτε εσείς οι ίδιοι και θα ξέρουν επίσης πού πήγατε και ποιους συναντήσατε. Οι αλυσίδες της μόλυνσης θα μπορούσαν να μειωθούν δραστικά, ακόμα και να κοπούν συνολικά. Ενα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε ενδεχομένως να σταματήσει την επιδημία στην αρχή της σε λίγες μέρες. Ακούγεται υπέροχο, έτσι;

Βιομετρική παρακολούθηση

Το μειονέκτημα είναι, φυσικά, ότι αυτό θα προσέδιδε νομιμότητα σε ένα τρομακτικό νέο σύστημα παρακολούθησης. Αν ξέρετε, για παράδειγμα, ότι έκανα κλικ σε έναν σύνδεσμο του Fox News και όχι σε ένα σύνδεσμο του CNN, θα έχετε μάθει κάτι για τις πολιτικές μου απόψεις και ίσως ακόμη και για την προσωπικότητά μου. Αλλά αν μπορείτε να παρακολουθήσετε τι συμβαίνει με τη θερμοκρασία του σώματος μου, την αρτηριακή μου πίεση και τους καρδιακούς παλμούς μου την ώρα που παρακολουθώ ένα συγκεκριμένο βίντεο, μπορείτε να μάθετε τι με κάνει να γελάω, τι με κάνει να κλαίω, και αυτό που με κάνει πραγματικά να εξοργίζομαι.

Είναι καθοριστικό θα θυμόμαστε ότι ο θυμός, η χαρά, η πλήξη και η αγάπη είναι βιολογικά φαινόμενα όπως ο πυρετός και ο βήχας. Η ίδια τεχνολογία που αναγνωρίζει τον βήχα θα μπορούσε επίσης να εντοπίσει το γέλιο. Αν οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις αρχίσουν να συλλέγουν κατά μαζικό τρόπο βιομετρικά δεδομένα, μπορούν να φθάσουν στο σημείο να μας γνωρίζουν πολύ καλύτερα από ό,τι γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας και τότε όχι μόνον θα μπορούν να προβλέπουν τα  συναισθήματά μας, αλλά και να τα χειραγωγούν, και να μας πουλούν οτιδήποτε -από προϊόντα μέχρι πολιτικούς-.

Η βιομετρική παρακολούθηση θα καθιστούσε την κυβερνοπειρατεία στα δεδομένα της Cambridge Analytica να μοιάζει με κάτι από την Εποχή του Λίθου. Φανταστείτε στη Βόρεια Κορέα το 2030 να είναι υποχρεωμένοι όλοι οι πολίτες να φορούν βιομετρικό βραχιόλι 24 ώρες το 24ωρο. Οταν θα ακούν μια ομιλία του «Μεγάλου Ηγέτη» και το βραχιόλι θα παίρνει ενδείξεις θυμού, τότε θα είναι τελειωμένοι.

Θα μπορούσε, φυσικά, να υποστηρίξει κανείς την ανάγκη βιομετρικής παρακολούθησης ως προσωρινού μέτρου στη διάρκεια μιας έκτακτης κατάστασης, που θα σταματούσε με τη λήξη της. Ωστόσο, τα προσωρινά μέτρα μέτρα έχουν την κακή συνήθεια να διαρκούν περισσότερο από τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, καθώς υπάρχει πάντα μια νέα κατάσταση έκτακτης ανάγκης που παραμονεύει στον ορίζοντα.

Η πατρίδα μου, το Ισραήλ, επί παραδείγματι, κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη διάρκεια του πολέμου της Ανεξαρτησίας το 1948, που δικαιολόγησε μια σειρά προσωρινών μέτρων, από τη λογοκρισία του Τύπου και τη δήμευση γης, μέχρι και την παρασκευή πουτίγκας (δεν αστειεύομαι). Ο πόλεμος της Ανεξαρτησίας έχει κερδηθεί εδώ και πολύ καιρό, αλλά το Ισραήλ δεν κήρυξε ποτέ λήξασα την έκτακτη ανάγκη και δεν κατάργησε πολλά από τα «προσωρινά» μέτρα του 1948 (εκείνο για την πουτίγκα καταργήθηκε το 2011).

Διαβάστε περισσότερα στο Ethnos